Farmakoterapia przewlekłej choroby żylnej

Przewlekła niewydolność żylna jest powszechnym problemem we współczesnym społeczeństwie. Objawy choroby żylnej stwierdza się u 40–60% kobiet i 15–30% mężczyzn. Występowanie tej choroby zwiększa się wraz z wiekiem.

Przewlekła choroba żylna – charakterystyka

U podstaw przewlekłej choroby żylnej leży nadciśnienie żylne, czyli stan zaburzonego odpływu i zastoju żylnego u pacjenta w pozycji stojącej na skutek refluksu, zwężenia lub niedrożności żył. Przewlekła choroba żylna obejmuje: chorobę żylakową, zespół pozakrzepowy oraz pierwotną niewydolność zastawek żylnych, a także zespoły uciskowe takie jak zespół usidlenia żyły podkolanowej poprzez część mięśnia brzuchatego łydki. Na schemacie 1. przedstawiono etapy rozwoju choroby. Owrzodzenie żylne stanowi jej ostatnie stadium kliniczne (wg klasyfikacji CEAP – Clinical, Etiology, Anatomic, Pathophysiology).

Do objawów przewlekłej niewydolności żylnej należą dolegliwości bólowe nóg, uczucie ich ciężkości, zwłaszcza pod koniec dnia, a także nocne kurcze łydek. Dodatkowo początkowo występują drobne zmiany o typie pajączków żylnych czy żyłek siatkowatych. Następnym stadium są klasyczne żylaki kończyn dolnych, poprzez które rozumiemy poszerzone, wypukłe nad poziom skóry żyły. Wystąpić mogą również obrzęki nóg oraz zmiany skórne pod postacią przebarwień czy stwardnienia skóry. Najbardziej zaawansowanym stadium choroby są owrzodzenia podudzi.

Żylaki, zwłaszcza w początkowych stadiach pod postacią pajączków żylnych, uważane są za problem estetyczny. Długotrwale lekceważone i nieleczone mogą jednak doprowadzić do zaawansowanych postaci choroby i poważnych powikłań, takich jak zapalenie żył, zakrzepica żylna czy zatorowość płucna, która może prowadzić do śmierci.

Na rozwój choroby wpływa wiele czynników. Występowanie żylaków jest uwarunkowane genetycznie: częściej występują u kobiet i osób starszych. Istotny jest także codzienny tryb życia – przewlekła choroba żylna częściej występuje u osób otyłych, prowadzących siedzący tryb życia, niewłaściwie się odżywiających i nieuprawiających sportu.

Podstawą postępowania w chorobie jest konsultacja chirurgiczna połączona z badaniem USG Doppler żył. Badanie ultrasonograficzne jest niezbędne do stwierdzenia drożności i wydolności układu żylnego oraz obecności refluksu, czyli cofania się krwi wbrew jej naturalnemu kierunkowi przepływu. To powoduje nadciśnienie w układzie żylnym kończyny dolnej i powstawanie poszerzeń żył – żylaków. Żyłę z obecnością refluksu określa się jako niewydolną i zwykle stanowi to wskazanie do podjęcia leczenia.
Leczenie przewlekłej choroby żylnej jest kompleksowe. Możemy podzielić je na leczenie zachowawcze obejmujące zmianę stylu życia, leczenie uciskowe, leczenie miejscowe i farmakoterapię oraz leczenie inwazyjne, czyli operacyjne.

Leczenie zachowawcze i farmakoterapia przewlekłej choroby żylnej

1. Aktywność fizyczna

Aktywność fizyczna obniża ciśnienie żylne, zwiększa powrót żylny i nasila reabsorbcję płynu tkankowego, a także zwiększa sprawność układu mięśniowego i kostno-stawowego. Korzystne jest: spacerowanie, bieganie w odpowiednim obuwiu, pływanie, jazda na rowerze, narciarstwo biegowe, taniec, golf i codzienne ćwiczenia kończyn dolnych.

2. Kompresoterapia

Kompresoterapia, czyli leczenie uciskowe, jest podstawową metodą leczenia przewlekłej choroby żylnej i zajmuje czołowe miejsce w zwalczaniu objawów niewydolności żylnej. Stosuje się specjalne pończochy lub rajstopy uciskowe o 4 klasach ucisku oraz opatrunki adhezyjne u pacjentów z zespołem zakrzepowym czy żylnymi owrzodzeniami podudzi.

Drobne naczynia i żyłki siatkowate mogą być skutecznie eliminowane za pomocą skleroterapii piankowej, potocznie nazywanej ostrzykiwaniem żyłek. Metoda ta polega na podawaniu do chorego naczynia żylnego specjalnego preparatu pod postacią piany, która działa na ścianę naczynia i powoduje jego zamknięcie. Zabieg trwa 15 minut, jest praktycznie niebolesny i pacjent natychmiast wraca do normalnej aktywności.

3. Fizykoterapia

Do najważniejszych metod fizykoterapii należą: masaż ręczny, ręczny drenaż limfatyczny, przerwany ucisk pneumatyczny, stymulacja biomechaniczna (stosowana w leczeniu zesztywniających zmian stawów skokowych) oraz leczenie uzdrowiskowe.

4. Farmakoterapia

W farmakoterapii przewlekłej choroby żylnej stosowane są związki naczynioprotekcyjne, mające chronić elementy układu krwionośnego przed szkodliwymi czynnikami.

Główne zadania terapeutyczne leków naczynioprotekcyjnych to:

• zwiększenie elastyczności i napięcia kruchych, rozciągniętych naczyń krwionośnych;
• wzmocnienie naczyń krwionośnych;
• zmniejszenie nadmiernej krzepliwości krwi;
• łagodzenie stanów zapalnych naczyń, które powodują ich osłabienie i nieszczelność;
• poprawa szczelności naczyń w celu zapobiegania wysiękom i powodowanym przez nie obrzękom.

Do związków o działaniu naczynioprotekcyjnym należą zarówno substancje pochodzenia naturalnego, jak i substancje pół- oraz syntetyczne. Wywodzą się one z wielu grup chemicznych, jednak większość z nich to substancje flawonoidowe. W Tabeli 1. przedstawiono klasyfikację leków stosowanych w przewlekłej chorobie żylnej.

Preparaty flebotropowe dostępne są najczęściej w postaci kremów i żeli; dzięki wchłanianiu wywierają efekt głównie przez zmniejszenie objawów subiektywnych.

Do substancji szczególnie efektywnych w leczeniu chorób żył należą rutozydy (związki z grupy flawonoidów) na czele z rutyną, a także ich półsyntetyczne pochodne: trokserutyna i O-etylorutozyd (oksyrutyna). Substancje te zmniejszają przepuszczalność małych naczyń krwionośnych, powodując jednocześnie zwiększenie ich napięcia i elastyczności. W dużych dawkach zwiększają plastyczność błony erytrocytarnej i przeciwdziałają agregacji trombocytów, poprawiając w ten sposób warunki przepływu krwi w małych naczyniach. Niektóre preparaty działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Rutyna wykazuje silne właściwości przeciwutleniające – jako koenzym oksydacyjny chelatuje jony miedzi, unieczynniając oksydazę kwasu askorbinowego, dzięki czemu ma zdolność osłaniania i przedłużania aktywności witaminy C. Rutyna neutralizuje wolne rodniki i uszczelnia atakowane naczynia włosowate. Zapobiega to obrzękom i zapaleniu żył, które mogłyby zagrażać uszkodzeniem zastawek żylnych i powstawaniu żylaków. Rutyna działa ochronnie na kolagen i elastynę – podstawowe elementy wchodzące w skład naczyń krwionośnych. Wzmacnia i zwiększa elastyczność naczyń, dzięki czemu są one bardziej odporne na uszkodzenia. Rutyna ma zdolność hamowania szkodliwego działania hialuronidazy i ceruloplazminy – enzymu odpowiedzialnego za rozkład kwasu hialuronowego, który jest głównym składnikiem śródbłonka naczyniowego. Dzięki tym właściwościom rutyna zapewnia szczelność śródbłonka naczyniowego. Preparaty zawierające rutynę zalecane są w chorobach przebiegających z nadmierną przepuszczalnością żył, takich jak obrzęki, żylaki, krwiaki pourazowe oraz wspomagająco w leczeniu schorzeń górnych dróg oddechowych: przeziębień, kataru siennego czy grypy.