Czerwona kreska na termometrze, czyli gorączka u dzieci – kompendium wiedzy

Gorączka u dzieci może być objawem niegroźnej, samoograniczającej się infekcji wirusowej. Może też być symptomem poważnej choroby stanowiącej zagrożenie życia. Jest ona, obok problemów z oddychaniem i przedłużających się wymiotów, najczęstszą przyczyną wizyt na szpitalnych oddziałach ratunkowych i często kończy się hospitalizacją.

Czym jest gorączka?

Gorączka to reakcja obronna organizmu, która polega na zwiększeniu temperatury ciała. Wynika ona z aktywacji ośrodka termoregulacji w podwzgórzu w odpowiedzi na pirogeny egzogenne i endogenne. Do pirogenów egzogennych zaliczamy wirusy, bakterie, alergeny czy kompleksy immunologiczne, natomiast pirogeny endogenne to cytokiny (interleukina 1 i 6) i czynnik martwicy nowotworów, uwalniane przez stymulowane monocyty i makrofagi. W trakcie reakcji dochodzi do zwiększonej ekspresji podwzgórzowej cyklooksygenazy 2 (COX-2) i wytwarzania prostaglandyny E2 (PGE2). Ośrodek termoregulacji zostaje aktywowany i przestawiony na wyższy poziom punktu równowagi termicznej.
W organizmie przestawionym na uzyskanie wyższej temperatury ciała dochodzi do szeregu zmian, takich jak skurcz naczyń krwionośnych, co ma zminimalizować utratę ciepła, a także drżenia mięśni, w wyniku czego wytwarzane jest ciepło. Powoduje to u pacjenta poczucie zimna, dreszcze, bóle mięśni i głowy, osłabienie oraz nudności.

Czy gorączka przynosi organizmowi jakieś korzyści? Podwyższona temperatura przyczynia się do opóźnienia namnażania się i wzrostu niektórych bakterii i wirusów, dochodzi także do nasilenia odpowiedzi immunologicznej. Przy wyższych temperaturach (ok. 40°C) korzystne efekty mogą zanikać.
Wyróżniamy trzy fazy gorączki:

• wzrostu: cechuje się dyskomfortem, pacjent odczuwa zimno, a jego skóra również może być zimna w dotyku, faza wzrostu związana jest ze zmniejszoną utratą ciepła w wyniku zwężenia naczyń i zwiększeniem ciepła w wyniku drżeń mięśniowych,
• stabilizacji temperatury: po osiągnięciu szczytu temperatury dziecko czuje się najczęściej komfortowo, a drżenia ustępują, produkcja i straty ciepła są zrównoważone jak w stanie fizjologicznym, skóra może być zaczerwieniona lub zaróżowiona,
• spadku temperatury: jej charakterystyczny objaw to pocenie się, faza spadku może zachodzić powoli i stopniowo przez kilka dni lub trwać tylko kilka godzin.

Czego objawem może być gorączka?

Zdecydowanie najczęstszą przyczyną pojawienia się gorączki są infekcje wywołane przez wirusy, bakterie lub pasożyty. Powody nieinfekcyjne to zmiany autoimmunologiczne, polekowe, alergie, nowotwory i odczyny poszczepienne. Należy pamiętać, że u gorączkującego dziecka podejrzewa się najpierw przyczyny infekcyjne.

U noworodków i niemowląt do 3. miesiąca życia gorączka może być jedynym objawem poważnego zakażenia bakteryjnego – zakażenia układu moczowego (ZUM), bakteriemii, zapalenia płuc lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Czynnikami ryzyka wystąpienia takich zakażeń jest wcześniactwo, trudności w karmieniu, zaburzenia oddychania czy kolonizacja paciorkowcami z grupy B u matki dziecka.

U niemowląt i małych dzieci – od 3. miesiąca życia do 3. roku życia – gorączka i choroba z nią związana najczęściej ma charakter samoograniczający się, należy jednak pamiętać, że również może być związana z chorobami zagrażającymi życiu.