O wykorzystaniu leków gotowych w płynnych i stałych preparatach recepturowych

Dzięki lekom recepturowym lekarz ma możliwość dostosowania składu, dawki i postaci leku do aktualnego stanu klinicznego pacjenta. Niejednokrotnie farmaceuci w swojej praktyce spotykają się z receptami, w przypadku których sporządzenie leku recepturowego wymaga użycia preparatów gotowych ze względu na ograniczoną dostępność surowców pro receptura.

Leki recepturowe w przeciwieństwie do preparatów produkowanych przez przemysł uwzględniają aktualny stan kliniczny pacjenta i jego cechy osobnicze. Z tego względu przepisywane są do stosowania w terapii indywidualnej. Stanowią one cenne uzupełnienie farmakoterapii, a czasem jedyną metodę leczenia rzadkich stanów chorobowych wymagających specjalistycznej opieki medycznej. Farmaceuci niejednokrotnie spotykają się w swojej praktyce z receptami, których składniki nie są dostępne jako surowce recepturowe, co wpływa na konieczność stosowania gotowych postaci leku w preparatach magistralnych [1–3]. Wykorzystanie leku gotowego w recepturze uznawane jest jako off-label (pozarejestracyjne), ponieważ zmianie ulega postać leku (m.in. z tabletek na proszki), dawka substancji leczniczej, czy wiek pacjentów (nieuwzględniony w Charakterystyce Produktu Leczniczego), u których preparaty będą stosowane. Jest to szczególnie ważne w przypadku populacji pediatrycznej, gdyż większość produktów handlowych nie spełnia wymagań tej grupy pacjentów. Pośród preparatów dostępnych komercyjnie w obrocie aptecznym brak wielu substancji leczniczych w formach pediatrycznych [1, 2, 4, 5].

Płynne postaci leków doustnych znajdują zastosowanie przede wszystkim w populacji pediatrycznej i geriatrycznej. Charakteryzuje je duża łatwość aplikacji, co jest szczególnie istotne przy braku możliwości podania doustnie stałej postaci leku. Najczęściej wykonywane są roztwory bądź zawiesiny doustne, sporządzane na bazie syropu prostego, glicerolu czy wodnych roztworów glukozy (w stężeniu 20–40%), które dodatkowo mogą być stabilizowane substancjami wielkocząsteczkowymi, np. gumą arabską (kleik w stężeniu 33,3%) czy metylocelulozą (kleik w stężeniu 2%). Glicerol wpływa na zmniejszenie napięcia powierzchniowego pomiędzy substancjami zawieszonymi a vehiculum. Zapobiega to tworzeniu się aglomeratów i ułatwia powstanie jednolitego rozproszenia cząstek po wstrząśnięciu zawiesiny, co wpływa na poprawę precyzji dawkowania [3, 6, 7]. Zawiesiny muszą zapewniać odpowiednie rozproszenie zawieszonych cząstek, zarówno w trakcie przechowywania, jak i po ponownym zmieszaniu. Z tego względu preparaty w tej postaci należy wydawać z apteki opatrzone sygnaturą „Zmieszać przed użyciem” [3, 6]. Należy mieć również na uwadze, że sporządzanie recepturowych płynnych postaci leku z wykorzystaniem preparatów przemysłowych wymaga wiedzy o właściwościach fizykochemicznych i farmaceutycznych substancji czynnej w nich zawartej [8]. Poniżej przedstawiono przykładowe składy płynnych leków recepturowych w postaci roztworów (Tabela 1) oraz zawiesin (Tabela 2) sporządzonych z wykorzystaniem preparatów leczniczych produkowanych przemysłowo.