Statyny – leki o wielokierunkowym działaniu

Statyny należą do jednej z najlepiej przebadanych grup leków. Jednoznacznie potwierdzono ich kliniczną skuteczność w leczeniu hipercholesterolemii oraz w zmniejszeniu ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych.

Choroby układu krążenia stanowią nadal największe zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi. danych WHO wynika, że rokrocznie z powodu choroby niedokrwiennej serca umiera ponad 7,2 miliona kobiet i mężczyzn, zaś z powodu udarów mózgu ponad 5,5 miliona. W Europie choroby układu sercowo-naczyniowego (CVD) zabijają każdego roku > 4 miliony osób w Europie. Liczba zgonów z tego powodu jest większa wśród kobiet (2,2 miliona; 55%) niż wśród mężczyzn (1,8 miliona; 45%). Pomimo poprawy wyników leczenia CVD pozostają jedną z głównych przyczyn chorobowości i umieralności. Przesiewowe wykrywanie zaburzeń lipidowych należy rozważyć u wszystkich mężczyzn w wieku ≥ 40 lat i kobiet w wieku ≥ 50 lat lub po menopauzie, zwłaszcza w przypadku obecności innych czynników ryzyka. Wskazane są również badania przesiewowe u potomstwa osób z ciężkimi zaburzeniami lipidowymi i objęcie ich obserwacją w wyspecjalizowanych przychodniach w przypadku stwierdzenia choroby. Zaleca się także przesiewowe wykrywa- nie istotnych zaburzeń lipoprotein u członków rodzin pacjentów z przedwczesną CVD.

Proponowane oznaczenia w celu początkowej oceny parametrów lipidowych obejmują stężenie cholesterolu całkowitego (TC), triglicerydów (TG) oraz lipoprotein HDL-C, LDL-C. Warto wspomnieć, że oprócz najczęściej oznaczanych lipoprotein HDL oraz LDL wyróżniamy także kilka innych lipoprotein (Tabela 1).

Stężenie TC jest zalecane do szacowania całkowitego ryzyka sercowo-naczyniowego za pomocą systemu SCORE. W indywidualnych przypadkach stężenie TC może być jednak mylące. Dotyczy to zwłaszcza kobiet, u których stężenie HDL-C jest często większe, a także osób z cukrzycą lub dużym stężeniem TG, u których stężenie HDL-C jest często małe. W celu odpowiedniego określenia ryzyka należy ocenić co najmniej stężenie LDL-C i HDL-C. Stężenie cholesterolu frakcji innej niż lipoproteiny o dużej gęstości (tzw. nie-HDL-C) wykorzystuje się jako wskaźnik łącznej ilości aterogennych lipoprotein w osoczu [VLDL, remnanty VLDL, lipoproteiny o pośredniej gęstości (IDL), LDL oraz Lp(a)]. Wykazano, że stężenie nie-HDL-C ma dużą wartość predykcyjną. W kilku badaniach wykazano, że małe stężenie HDL-C jest silnym i niezależnym czynnikiem ryzyka, który został uwzględniony w większości dostępnych narzędzi do szacowania ryzyka, w tym także ze wskaźnikiem HeartScore. Z drugiej strony nie wykazano zgodnie, aby bardzo duże stężenie HDL-C wiązało się z ochroną przed rozwojem miażdżycy. Na podstawie danych epidemiologicznych stężenie HDL-C związane ze zwiększonym ryzykiem wynosi < 1,0 mmol/l (40 mg/dl) u mężczyzn oraz < 1,2 mmol/l (48 mg/dl) u kobiet.

Duże stężenie TG wiąże się często z małym stężeniem HDL-C i dużym stężeniem LDL-C. W wielu metaanalizach stwierdzono, że stężenie TG jest niezależnym czynnikiem ryzyka. Ponadto, najnowsze dane genetyczne przemawiają za słusznością poglądu, że zwiększone stężenie TG jest jedną z bezpośrednich przyczyn CVD. Docelowe parametry lipidowe są częścią wszechstronnej strategii zmniejszania ryzyka sercowo-naczyniowego, którą podsumowano w Ta- beli 2.

Głównym celem leczenia zaburzeń lipidowych jest zmniejszenie stężenia LDL-C. U pacjentów z bardzo dużym całkowitym ryzykiem sercowo-naczyniowym celem terapeutycznym jest stężenie LDL-C < 1,8 mmol/l (70 mg/dl). Należy również uzyskać zmniejszenie stę- żenia LDL-C o ≥ 50% w stosunku do wartości początkowej (jeżeli wynosi ona > 1,8 mmol/l). U osób z dużym całkowitym ryzykiem sercowo-naczyniowym celem terapeutycznym jest stężenie LDL-C < 2,6 mmol/l (100 mg/dl). Należy również uzyskać zmniejszenie stężenia LDL-C o ≥ 50% w stosunku do wartości początkowej, jeżeli wynosi ona > 2,6 mmol/l (100 mg/dl). U osób z umiarkowanym całkowitym ryzykiem sercowo-naczyniowym celem terapeutycznym jest stężenie LDL-C < 3 mmol/l (115 mg/dl).

Jedną z ważniejszych strategii terapeutycznych w celu poprawy profilu lipidowego jest modyfikacja stylu życia. Uzyskano silne dowody, że czynniki żywieniowe mogą wpływać na aterogenezę bezpośrednio lub poprzez wpływ na tradycyjne czynniki ryzyka, takie jak stężenia lipidów w osoczu, ciśnienie tętnicze lub stężenie glukozy. Wpływ zmian stylu życia i żywności funkcjonalnej na lipoproteiny przedstawiono w Tabeli 3. Efekty interwencji odnoszą się do wpływu modyfikacji sposobu odżywiania się na poszczególne klasy lipoprotein.