Jak chronić wrażliwe jelita?

Według najnowszych statystyk aż 30% populacji boryka się z problemami związanymi z jelitami. Zaburzenia te mogą być zarówno przyczyną, jak i skutkiem innych schorzeń, dlatego istnieje pilna potrzeba skupienia się na wzmacnianiu roli bariery jelitowej. Na kondycję jelit ma wpływ nie tylko odpowiednia dieta, lecz także aktywność fizyczna i odpowiednia suplementacja. W profilaktyce i leczeniu chorób jelit dużą rolę odgrywa farmaceuta, który za pomocą odpowiedniego wywiadu i trafnej rekomendacji może przynieść ulgę pacjentowi w uporczywych objawach.

Choroby jelit są symptomatyczne, ale ich objawy już niespecyficzne

W przypadku chorób żołądka i jelit niemal zawsze pacjentowi towarzyszy ból w określonym kwadrancie brzucha, uczucie pełności, wzdęcia, napięcie powłok brzusznych oraz zaparcia i biegunki. Ta ostatnia może wynikać z różnych czynników, takich jak niewłaściwa dieta czy prozaiczne zatrucie pokarmowe. Jednakże warto zauważyć, może również stanowić wstępne objawy poważnych chorób jelitowych. Kluczowe jest odpowiednie rozgraniczenie pomiędzy epizodem biegunki a biegunką przewlekłą, która najprawdopodobniej ma poważniejsze podłoże.

Jak rozpoznać zespół złego wchłaniania?

Jednym z poważniejszych stanów chorobowych jelit jest zespół zaburzonego wchłaniania. Obejmuje on objawy takie jak przedłużająca się biegunka, tłuszczowe stolce, nagła utrata masy ciała, a także objawy wynikające z niedoboru witamin i minerałów. W przypadku tego schorzenia stolce przybierają pienistą formę, unoszą się na powierzchni wody w muszli toaletowej. Jest to spowodowane utratą nieprzyswojonych składników odżywczych w kale, które nie zostały wchłonięte w jelicie. Przyczyną zespołu zaburzonego wchłaniania mogą być niedobory enzymów trawiennych oraz inne choroby jelitowe, jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna lub zespół przerostu flory bakteryjnej.

Czym charakteryzują się choroby zapalne jelit?

Dużo poważniejszą jednostką chorobową jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna. Choroby te są często diagnozowane u osób młodych, zwykle między 20. a 30. rokiem życia. Mimo różnych przyczyn i mechanizmów patologicznych obie te choroby charakteryzują się przewlekłym stanem zapalnym, który dotyka wielu różnych fragmentów jelit i przejawia się okresami zaostrzeń i remisji. Pacjenci z chorobą zapalną jelit doświadczają częstego parcia oraz wczesnoporannej lub nocnej biegunki. W kale często obecna jest krew, a liczba wypróżnień w ciągu doby może dochodzić nawet do kilkunastu.

Zespół jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome) jest najczęściej diagnozowanym schorzeniem przewodu pokarmowego, charakteryzującym się bólem brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień. Ból pojawia się głównie w lewym, dolnym kwadrancie brzucha i ustępuje po wypróżnieniu. Często towarzyszą mu wzdęcia, zaparcia i biegunka. W niektórych przypadkach można zauważyć obecność śluzu w kale. Objawy zespołu jelita drażliwego nasilają się zwłaszcza we wczesnych godzinach porannych lub po spożyciu posiłku. Choć przyczyny IBS nie mają podłoża organicznego ani biochemicznego, w ostatnich latach coraz częściej wiąże się to schorzenie z czynnikami psychologicznymi, takimi jak lęk, depresja czy stres pourazowy.

Choroby jelit mogą mieć charakter zakaźny

Nie wszystkie choroby jelit mają charakter czynnościowy. Często powodem problemów z jelitami jest zakażenie patogennym drobnoustrojem. Spożywanie posiłków w dużych skupiskach ludzkich, brak higieny rąk przed jedzeniem oraz spożywanie nieumytych owoców i warzyw może skutkować takimi chorobami jak listerioza czy lamblioza. Lamblioza to zakażenie pierwotniakiem Giardia lamblia, który lokalizuje się w jelicie cienkim. Jest to przyczyna większości przypadków bólu brzucha i biegunek u dzieci w wieku przedszkolnym. Choroba ma zazwyczaj łagodny przebieg i ustępuje samoistnie. Objawy zakażenia mogą obejmować bóle brzucha, biegunki, utratę łaknienia, a czasami także wysypki skórne, okresową niedokrwistość, a rzadko żółtaczkę. Czynniki sprzyjające zarażeniu to zła higiena, słabe warunki sanitarne, przebywanie w dużych skupiskach ludzi oraz nawożenie pól ludzkimi ekskrementami. Infekcja lambliozą następuje przez spożycie żywności zanieczyszczonej cystami pierwotniaka. Pasożyty osiedlają się w przewodzie pokarmowym, drogach żółciowych i przewodach trzustkowych.

Czy jelito rzeczywiście może być nieszczelne?

Zespół nieszczelnego jelita, znany również jako zespół przesiąkliwego jelita (ang. leaky gut syndrome), według entuzjastów tej teorii jest dysfunkcją układu pokarmowego, która prowadzi do przenikania drobnoustrojów i toksyn z wnętrza jelita do krwiobiegu. Ma się to odbywać poprzez małe szczeliny, które umożliwiają wymianę wody i substancji odżywczych między krwią a jelitem. Połączenia te, zwane tight junctions, wspólnie z komórkami nabłonka jelitowego (enterocytami), limfocytami, kępami Peyera, komórkami APC (antigen presenting cells) oraz wydzielniczą immunoglobuliną A, tworzą złożony, ale szczelny filtr. Ten filtr umożliwia przechodzenie do krwi jedynie substancji odżywczych, jednocześnie hamując wchłanianie potencjalnie szkodliwych toksyn i patogenów. Niestety, uszkodzenie połączeń międzykomórkowych ma rzekomo prowadzić do przenikania tych substancji do krwiobiegu, co z kolei skutkuje rozwojem stanu zapalnego na poziomie całego organizmu. Stan ten jest wynikiem pobudzenia układu immunologicznego w odpowiedzi na wymienione substancje. Obecny stan badań nie pozwala na jednoznaczną ocenę, czy nieprawidłowe działanie bariery jelitowej stanowi podstawę patomechanizmu chorób układu pokarmowego. Dotychczasowe wyniki badawcze jedynie potwierdzają, że osoby z chorobami układu pokarmowego często wykazują zwiększoną przepuszczalność jelit, jednak żadne z badań nie udokumentowały odwrotnej zależności, czyli że przesiąkliwość jelita powoduje te choroby. W związku z tym nadal nie jest jasne, czy zespół nieszczelnego jelita jest skutkiem, czy przyczyną tych chorób. Warto zauważyć, że wiele publikacji o charakterze pseudonaukowym dostępnych w internecie pomija ten fakt.

Jak dbać o wrażliwe jelita?

Bez względu na to, czy choroby jelit są przyczyną, czy skutkiem innych schorzeń, czy ich patomechanizm jest znany czy nie – ważne jest, aby dbać o właściwe wzmocnienie bariery jelitowej.

W tym celu zaleca się:

1. Wybieranie probiotyków, które wykazują udokumentowaną aktywność w jelitach na podstawie badań naukowych.
2. Zbilansowaną dietę, np. FODMAP, połączoną z racjonalną suplementacją np. kwasem masłowym.
3. Zwiększanie spożycia błonnika, który stanowi pożywienie dla mikroflory jelitowej.
4. Zwracanie uwagi na długotrwałe stosowanie leków, ponieważ wiele z nich (np. leki przeciwzapalne) może uszkadzać błonę śluzową żołądka i jelit.
5. Wprowadzanie do diety kiszonych produktów i fermentowanych produktów mlecznych.
6. Ograniczanie spożycia cukrów, które sprzyjają wzrostowi patogennych bakterii.
7. Wyeliminowanie alkoholu z diety, który również podejrzewany jest o zwiększanie przepuszczalności jelit.
8. Zadbanie o zdrowie psychiczne, ponieważ stres ma wpływ na wiele chorób układu pokarmowego.

Jeden maślan na wiele jelitowych problemów?

Fizjologiczne funkcjonowanie mikrobiomu jelitowego, czyli różnorodnej populacji bakterii probiotycznych, jest niezbędne dla prawidłowego rozwoju układu odpornościowego oraz adaptacji niektórych mechanizmów odporności do warunków panujących w organizmie gospodarza. Bakterie probiotyczne i maślany wykazują działanie immunostymulujące wobec komórek wyściełających jelita. Badania wskazują, że podawanie maślanów nasila regenerację błony śluzowej jelit, a także zwiększa jej masę.

Co wspólnego ma mikrobiom z kwasem masłowym?

Kwas masłowy powstaje w jelicie grubym człowieka w wyniku fermentacji zawartości pokarmowej przez bakterie. Do bakterii produkujących kwas masłowy należą przede wszystkim bakterie fermentujące cukry. Ich obecność powstrzymuje rozwój patogennych mikroorganizmów na wiele różnych sposobów, m.in. poprzez współzawodnictwo o przestrzeń w jelitach, tworzenie czynników antybakteryjnych (bakterie potrafią wytwarzać substancje mające działanie przeciwbakteryjne, również wobec innych bakterii) oraz stymulację układu immunologicznego jelita. Aby kwas masłowy mógł powstać, niezbędne jest dostarczenie pożywki, która zostanie poddana fermentacji. Prebiotyki, takie jak FOS, GOS, inulina, laktoza, sorbitol, mannitol czy resztki złuszczonych komórek nabłonka przewodu pokarmowego, mogą pełnić tę funkcję. Dlatego też są one często dodawane do probiotyków (nazywanych wtedy symbiotykami), aby stymulować wzrost bakterii probiotycznych w jelicie.

Jakie działanie na jelita wywierają maślany?

Kwas masłowy wywiera korzystny wpływ na nabłonek jelitowy również poprzez przyspieszenie procesu gojenia i regeneracji tkanek. Maślany mają zdolność blokowania uwalniania białka IP-10 (interferon γ inducible protein 10) w miofibroblastach jelita człowieka. Poza działaniem przeciwzapalnym maślany stymulują produkcję śluzu przez błonę śluzową jelit, co pomaga utrzymać prawidłowe pH w świetle jelita i chroni układ pokarmowy przed inwazją patogennych drobnoustrojów.

Źródła:
Jones VA, El-Haj T, Shorthouse M, et al. Management of inflammatory bowel disease in adults: Guidelines for healthcare professionals from the British Society of Gastroenterology. Gut. 2019; 68 (Suppl 3): s1–s106.
Lichtenstein GR, Loftus EV, Isaacs KL, et al. ACG Clinical Guideline: Management of Crohn's Disease in Adults. Am J Gastroenterol. 2018;113 (4): 481–517.
Harbord M, Eliakim R, Bettenworth D, et al. Third European Evidence-based Consensus on Diagnosis and Management of Ulcerative Colitis. Part 2: Current Management. J Crohns Colitis. 2017; 11 (7): 769–784.
van der Woude CJ, Ardizzone S, Bengtson MB, et al. The second European evidenced-based Consensus on reproduction and pregnancy in inflammatory bowel disease. J Crohns Colitis. 2015; 9 (2): 107–124.
Ng SC, Shi HY, Hamidi N, et al. Worldwide incidence and prevalence of inflammatory bowel disease in the 21st century: a systematic review of population-based studies. Lancet. 2017; 390 (10114): 2769–2778.