Komunikacja jako fundamentalny element opieki farmaceutycznej

Właściwe komunikowanie się stanowi zarówno wyzwanie, jak i szansę na podniesienie jakości opieki zdrowotnej. Odpowiednio przekazywane komunikaty pracowników służby zdrowia mogą znacznie poprawić efektywność farmakoterapii, zwiększyć poziom przestrzegania zaleceń przez pacjenta oraz budować zaufanie i relacje bezpośrednio wpływające na bezpieczeństwo procesu leczenia.

Kompetencje komunikacyjne należą do podstawowych umiejętności klinicznych i niezbędnych narzędzi w codziennej pracy farmaceutów. Stanowią jeden z najważniejszych czynników pozwalających na prowadzenie skutecznej opieki farmaceutycznej. We wszystkich aspektach działalności zawodowej, niezależnie od tego, czy doradzają i edukują pacjentów, rozmawiają z lekarzami, czy też współpracownikami, farmaceuci stale powinni wykorzystywać i jednocześnie podnosić swoje umiejętności z zakresu komunikacji. Efektywne przekazywanie informacji jest niezbędne do zrozumienia potrzeb i perspektywy pacjenta oraz osiągnięcia optymalnych wyników terapeutycznych [1–3].

Komunikacja kliniczna

Komunikacja zaliczana jest do tzw. umiejętności miękkich, definiowanych jako kompetencje psychospołeczne, pozwalające na skuteczne porozumiewanie się, budowanie relacji, rozwiązywanie konfliktów oraz adaptację w różnych sytuacjach. Jej istotę stanowi wymiana informacji w sytuacjach społecznych, a zarówno wypowiedzi, jak i mowa ciała niosą za sobą wiele istotnych znaczeń [2, 3].

Komunikacja kliniczna to dziedzina nauki zajmująca się badaniem i rozwijaniem skutecznych sposobów komunikowania się między przedstawicielami służby zdrowia a pacjentami w celu poprawy jakości opieki medycznej [4, 5]. W tym modelu komunikacji wyodrębnić można komunikację interpersonalną – z pacjentem, jego rodziną czy współpracownikami, oraz interprofesjonalną – ze specjalistami z różnych pokrewnych dziedzin: lekarzami, pielęgniarkami czy fizjoterapeutami. Współczesna opieka farmaceutyczna wymaga zintegrowanego podejścia, w którym różne zawody medyczne współpracują ze sobą w celu zapewnienia kompleksowej opieki nad pacjentem, a współpraca między specjalistami pozwala na lepsze zrozumienie kontekstu klinicznego i dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta [6, 7]. Komunikacja interpersonalna jest złożonym procesem, w którym wyróżnia się dwie główne gałęzie – komunikację werbalną opartą na rozmowie i aktywnym słuchaniu oraz niewerbalną bazującą na mimice, gestach, tonie głosu, utrzymaniu kontaktu wzrokowego [1–3].

Tradycyjnie farmaceuci postrzegani są jako „eksperci od leków”. Nie ulega wątpliwości, że naukowa wiedza o preparatach jest ważna, jednakże podejście skoncentrowane na pacjencie (ang. Patient Centered-Care model, PCC) i umiejętne przekazywanie wiedzy, np. podczas przeprowadzania wywiadu, udzielania porad bądź edukowania pacjenta, jest równie istotnym elementem procesu terapeutycznego [8–10]. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organisation) zdrowie to „stan pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu, a nie tylko brak choroby lub dolegliwości”, a zatem rozpoznanie, zrozumienie i reagowanie na wszelkie czynniki wpływające na zdrowie pacjenta są istotnym elementem współpracy, jednocześnie wymagającym od farmaceuty dostrzeżenia zarówno biologicznych, jak i psychologicznych oraz społecznych aspektów choroby, czyli wprowadzenia biopsychospołecznego modelu opieki i holistycznego podejścia do pacjenta [11]. Dopiero dzięki całościowemu zrozumieniu przekonań, postaw i zachowań pacjenta wobec zdrowia farmaceuci mogą ocenić stosowność wskazań oraz skuteczność, bezpieczeństwo i przestrzeganie zaleceń lekarskich (ang. compliance). Należy podkreślić, że pacjent powinien być w pełni zaangażowany w proces terapeutyczny (ang. concordance), współtworzyć z farmaceutą plany terapeutyczne i wspólnie oceniać ich realizację (ang. adherence) oraz świadomie podejmować decyzje dotyczące swojego zdrowia [12–14].