Alergie wziewne w okresie wiosenno-letnim

Okres wiosenno-letni to czas wizyt w aptece mnóstwa pacjentów skarżących się na uciążliwe objawy alergii sezonowej. Z roku na rok problem ten dotyczy coraz większej części populacji, a zachodzące na naszych oczach zmiany klimatyczne z pewnością przyczynią się do jeszcze szerszego rozprzestrzenienia chorób alergicznych. Pacjenci zgłaszający kłopotliwe symptomy ze strony nosa czy oczu najczęściej sięgają po preparaty działające objawowo, jednak podstawę zwalczania alergii sezonowej powinna stanowić diagnostyka oraz wdrożenie immunoterapii swoistej.

Alergia to reakcja immunologiczna będąca jakościowo zmienioną odpowiedzią organizmu na alergeny, czyli zewnątrzpochodne antygeny. U osób zdrowych kontakt z takimi substancjami nie prowadzi do nadmiernej odpowiedzi immunologicznej. U alergików natomiast dochodzi do reakcji antygenów ze swoistymi przeciwciałami IgE na powierzchni komórek tucznych i bazofili, czego efektem jest uwolnienie mediatorów chemicznych (głównie histaminy). Związki te, oddziałując na okoliczne tkanki, odpowiadają za wystąpienie objawów alergii.

Alergia może przyjmować różną postać i dotyczyć różnych narządów. Może mieć także zróżnicowany przebieg w zależności od typu wywołującego ją alergenu (od łagodnego kataru i łzawienia, do zagrażającego życiu wstrząsu anafilaktycznego). Ze względu na pochodzenie wyróżnia się alergeny:

• pokarmowe (mleko krowie, jaja, owoce cytrusowe, truskawki, jabłka, orzeszki ziemne),
• kontaktowe (detergenty, lateks, nikiel, chrom, bazalt),
• wziewne (pyłki roślin, zarodniki grzybów pleśniowych, roztocza, sierść zwierząt, wełna, pierze),
• dostające się do organizmu poprzez wstrzyknięcie (jad owadów i gadów),
• uczulające różnymi drogami (głównie leki, np. NLPZ i antybiotyki).

Biorąc pod uwagę czas trwania, alergie można podzielić na całoroczne i sezonowe. Postać całoroczną wywołują alergeny, z którymi stykamy się przez cały rok (np. kurz, roztocza, sierść zwierząt). Z kolei za występowanie alergii sezonowej odpowiadają alergeny pojawiające się w środowisku okresowo (głównie pyłki roślin).

Alergia sezonowa na pyłki

Alergia pyłkowa, inaczej pyłkowica (pollinosis), to sezonowe zapalenie błony śluzowej nosa i spojówek o podłożu alergicznym. Schorzenie to towarzyszy człowiekowi od wieków, a pierwsze wzmianki o nim sięgają 1565 roku. Szacuje się, że alergia pyłkowa dotyczy obecnie 10–25% ludzi na świecie, przy czym dotyka głównie dzieci i osób młodych poniżej 20. roku życia. Schorzenia alergiczne wywołane przez pyłki roślin wykazują sezonowość, a nasilenie objawów alergii wzrasta wraz ze wzrostem stężenia alergenów w powietrzu. W naszej strefie klimatycznej powietrze atmosferyczne jest najsilniej wysycone pyłkami od końca stycznia do początku października.

Czynnikiem wywołującym alergię sezonową są pyłki kwitnących drzew, chwastów i traw oraz zarodniki grzybów pleśniowych. Pyłek roślin to struktura niezwykle bogata w składniki odżywcze, antyoksydacyjne, odtruwające, regeneracyjne i lecznicze. Jest jednocześnie głównym źródłem alergenów wziewnych, które u osób predysponowanych do rozwoju alergii indukują produkcję swoistych przeciwciał IgE, a tym samym mogą odgrywać istotną rolę w patogenezie alergicznego nieżytu nosa, astmy oskrzelowej i atopowego zapalenia skóry.

Jakie pyłki wywołują alergię?

W ciągu całego roku odnotowuje się w powietrzu obecność pyłków nawet kilkuset gatunków roślin. Stacje monitorujące stężenia pyłku roślin w Polsce koncentrują swoje badania na dwudziestu taksonach roślin (trzynastu gatunkach drzew i siedmiu gatunkach roślin zielnych). Dodatkowo oceniane są stężenia dwóch taksonów grzybów mikroskopowych: Alternaria i Cladosporium.

Najczęstszą przyczyną alergii pyłkowej w naszym klimacie są pyłki traw. Główny okres pylenia tej grupy roślin przypada w centralnej części Europy na drugą połowę maja, czerwiec i pierwszą połowę lipca, choć w zależności od warunków pogodowych może rozpoczynać się wcześniej i trwać znacznie dłużej. Drugim pod względem istotności sezonowym alergenem wziewnym jest pyłek bylicy, który odpowiada za większość przypadków alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa i spojówek od lipca do połowy września, a nawet do początku października. Trzecim co do ważności alergenem w Polsce jest pyłek brzozy, który utrzymuje się w powietrzu we wcześniejszych miesiącach roku – od kwietnia do początku maja. Warto zwrócić uwagę także na pyłek ambrozji, który do niedawna wywoływał objawy alergii głównie u mieszkańców Europy Południowej, a w najbliższych latach może mieć znaczący wpływ na rozwój alergii także w Polsce.

Zarodniki grzybów mikroskopowych to także istotny dla mieszkańców Polski aeroalergen. Jest wytwarzany przez w ogromnej ilości przez cały rok i może się przenosić na odległość wielu tysięcy kilometrów. Mały rozmiar zarodników grzybów pozwala im głęboko penetrować drzewo oskrzelowe, przez co wywołują one zapalenie alergiczne zarówno w obrębie górnych, jak i dolnych dróg oddechowych. Wykazują ponadto kancerogenny, cytotoksyczny i neurotoksyczny wpływ na organizm człowieka.

Jak objawia się alergia wziewna?

Jedną z najważniejszych i najczęściej spotykanych w praktyce klinicznej manifestacji alergii wziewnej jest alergiczny nieżyt nosa (ANN; allergic rhinitis, AR). Charakteryzuje się on występowaniem wielu objawów, które można podzielić na:

objawy podmiotowe (zgłaszane przez pacjenta):

produkcja wodnistej lub śluzowej wydzieliny w nosie
zatkanie nosa przez nadmiar produkowanej wydzieliny
upośledzenie lub całkowita utrata węchu
problemy z normalnym oddychaniem
świąd w obrębie nosa, gardła, podniebienia i spojówek
przewlekły kaszel wynikający ze spływania wydzieliny z nosa po tylnej ścianie gardła
kichanie, często napadowe
inne objawy ogólnoustrojowe (niewielkie podwyższenie temperatury ciała, zaburzenia snu, koncentracji, obniżenie nastroju.

przedmiotowe (wykrywane w badaniu fizykalnym):

• ciemniejsze zabarwienie skóry pod oczami, tzw. cienie alergiczne
• zaczerwienienie spojówek, gałek ocznych i powiek
• łzawienie oczu
• obrzęk powiek
• zaczerwienienie skóry nosa wynikające z częstego pocierania nosa
• przeczosy na koniuszku nosa (poprzeczne zmiany skórne powstające w wyniku pocierania koniuszka nosa ku górze)

Towarzyszące ANN zapalenie błony śluzowej nosa może prowadzić do zablokowania ujścia zatok przynosowych, czego efektem jest zwiększenie ciśnienia w zatokach, ból głowy oraz wzrost ryzyka zapalenia zatok przynosowych. Nieleczona alergia może ponadto predysponować do rozwoju astmy oskrzelowej. U części alergików kontakt z alergenem może wywołać wyprysk kontaktowy, zaczerwienienie i świąd skóry, szczególnie w okolicy twarzy i rąk.