Alergie wziewne w okresie wiosenno-letnim

Co wpływa na nasilenie objawów alergii?

Nasilenie objawów alergicznych jest wprost proporcjonalne do stężenia alergenu, co ma bezpośredni związek z okresem pylenia roślin. Istotną rolę w natężeniu alergii wziewnej odgrywają także warunki atmosferyczne. Stężenie pyłków roślinnych maleje po opadach deszczu, dlatego deszczowa aura znacznie zmniejsza nasilenie objawów pyłkowicy. Wzrasta jednak wówczas stężenie zarodników grzybów mikroskopowych, a co za tym idzie – nasilenie objawów alergii u pacjentów na nie uczulonych.
Położenie geograficzne to także czynnik wpływający na nasilenie objawów alergii. Z punktu widzenia alergików korzystny okazuje się pobyt nad morzem, podczas którego objawy chorobowe zmniejszają się lub całkowicie ustępują. Wynika to z faktu, że roślinność nadmorska jest uboga, a szeroki pas plaży i otwarty zbiornik wodny dodatkowo znacząco zmniejszają ilość obecnych w powietrzu pyłków. Z kolei pobyt nad zamkniętym zbiornikiem wodnym, np. jeziorem, stawem, który otacza bujna roślinność, wiąże się z nasileniem objawów alergii.

Innym, równie istotnym czynnikiem wpływającym na nasilenie objawów alergii jest zanieczyszczenie powietrza. Udowodniono, że obecne w dużych miastach i aglomeracjach spaliny, cząstki gumy pochodzące z opon samochodowych oraz inne składniki zanieczyszczające atmosferę (głównie NO2 i O3) powodują uszkodzenie nabłonka dróg oddechowych, przez co ułatwiają wnikanie alergenów do organizmu i rozwój procesu zapalnego. Wiadomo także, że rośliny rosnące w warunkach zanieczyszczenia powietrza produkują wzmożoną ilość alergenów i białek stresu, które wywołują u człowieka znacznie silniejszą reakcję alergiczną.

Jak walczyć z alergią pyłkową?

Postępowanie mające na celu złagodzenie objawów alergii pyłkowej obejmuje:

• adekwatne postępowanie farmakologiczne w razie wystąpienia reakcji alergicznej,
• podjęcie diagnostyki alergologicznej,
• wdrożenie immunoterapii swoistej,
• działania profilaktyczne – unikanie alergenu.

Postępowanie farmakologiczne

Alergia sezonowa przede wszystkim obniża komfort życia pacjenta (w rzadkich przypadkach wiąże się z zagrożeniem życia). Dlatego też stosowane leki mają za zadanie złagodzić objawy alergii i ułatwić codzienne funkcjonowanie. W zależności od występujących symptomów stosuje się:

• doustne leki przeciwhistaminowe (cetyryzyna, lewocetyryzyna, bilastyna, loratadyna, desloratadyna, feksofenadyna, rupatadyna),
• doustne leki przeciwleukotrienowe (montelukast, zafirlukast),
• donosowe glikokortykosteroidy (mometazon, budezonid, flutikazon, beklometazon),
• donosowe leki przeciwhistaminowe (azelastyna, mepyramina, dimetinden),
• donosowe leki przeciwcholinergiczne (ipratropium),
• donosowe i dospojówkowe kromony (kromoglikan, nedokromil),
• dospojówkowe leki przeciwhistaminowe (azelastyna, emedastyna, olopatadyna).

Diagnostyka alergologiczna

Diagnozowanie alergii jest złożonym, wieloetapowym procesem, w którym najistotniejszą rolę odgrywa wywiad lekarski oraz jego potwierdzenie w wynikach dodatkowych badań. Podstawowym badaniem wykonywanym w przypadku podejrzenia chorób alergicznych są punktowe testy skórne, które pozwalają na wyodrębnienie konkretnych alergenów odpowiedzialnych za rozwój reakcji alergicznej. Są one próbą odtworzenia w warunkach kontrolowanych procesu degranulacji komórek tucznych i bazofilów, który zachodzi po zetknięciu z alergenem. Testy skórne polegają na niewielkim nacięciu skóry (najczęściej w okolicy przedramion) i podaniu pojedynczych kropli wystandaryzowanych metodą biologiczną odczynników zawierających alergeny. Po upływie określonego czasu obserwuje się reakcję alergiczną w postaci rumienia lub bąbla, porównując ją z kontrolą dodatnią (rozwór histaminy) i ujemną (rozpuszczalnik lub woda destylowana).

Immunoterapia swoista

Immunoterapia swoista wskazana jest u pacjentów, u których metody farmakologiczne są nieskuteczne lub niewskazane. Pozwala na złagodzenie objawów choroby, a często ich całkowite ustąpienie. Dzięki niej można ograniczyć stosowanie leków objawowych, choć w przypadku większości pacjentów farmakoterapia stanowi cenne uzupełnienie immunoterapii w osiąganiu optymalnego wygaszenia objawów alergii.

Immunoterapia wywiera wielokierunkowy wpływ na odpowiedź immunologiczną. Istotnym elementem immunoterapii jest zmiana fenotypu limfocytów Th (pomocniczych) z dominującego u alergików profilu Th2 w kierunku Th1, który przeważa u osób zdrowych. Przemianie tej towarzyszy także wzrost produkcji interleukiny 10, która zmniejsza wydzielanie cytokin, oraz TGF-β hamującego funkcje komórek tucznych.
Istnieje kilka schematów przeprowadzania immunoterapii alergenowej. U osób cierpiących na alergię pyłkową stosuje się najczęściej immunoterapię przedsezonową, która polega na podawaniu szczepionki zawierającej alergen we wzrastających dawkach w okresie 2–3 miesięcy przed spodziewanym okresem pylenia. Po osiągnięciu maksymalnej dawki alergenu leczenie przerywa się przed okresem pylenia, a przed kolejnym sezonem schemat ponawia się od początku.

Działania profilaktyczne

Bardzo istotną kwestią, która pozwala zapobiec występowaniu reakcji alergicznej, jest ograniczenie kontaktu z alergenem poprzez:

• stosowanie roztworów soli fizjologicznej do nosa i oczu lub wody morskiej do nosa, które pozwalają na usunięcie alergenów z błony śluzowej i spojówek,
• zamykanie okien i drzwi w pomieszczeniach, kiedy w powietrzu utrzymuje się najwyższe stężenie pyłków,
• korzystanie z klimatyzatorów lub filtrów powietrza przeznaczonych dla alergików i astmatyków,
• unikanie aktywności na świeżym powietrzu w godzinach, gdy stężenie pyłków jest najwyższe (11:00–15:00),
• noszenie maski przeciwpyłowej,
• unikanie prac związanych z narażeniem na pyłki (koszenia traw, grabienia liści),
• korzystanie z prysznica po przebywaniu poza domem.

Co czeka nas w przyszłości?

Choroby alergiczne stanowią narastający problem zdrowotny na całym świecie oraz najczęstszą przyczynę przewlekłych schorzeń dzieci i młodzieży. Częstość ich występowania wzrosła w ostatnich 30 latach kilkukrotnie i według specjalistów będą one dotykać coraz większej części populacji. Na wzrost zachorowalności na choroby alergiczne wpływają przede wszystkim zmiany klimatyczne. Rosnące stężenie dwutlenku węgla w atmosferze odpowiada za wzrost temperatury na Ziemi, a jednocześnie za wydłużenie okresu wegetacji i pylenia roślin oraz zwiększoną produkcję i alergenowość pyłku. Ocieplenie klimatu powoduje także stopniowe przesuwanie się na północ dotychczasowych granic występowania poszczególnych roślin, np. ambrozji, która przywędrowała już do Polski z Europy Południowej i stanowi obecnie jeden z najważniejszych klinicznie alergenów pyłkowych. Nie bez znaczenia pozostaje także zanieczyszczenie środowiska. Pogarszająca się jakość powietrza na poziomie lokalnym i regionalnym przyczynia się do zwiększenia produkcji alergenów oraz ich alergenności.

Wnioski płynące z przeprowadzonych badań wskazują, że problem chorób alergicznych będzie narastał. Według specjalistów jedynym leczeniem przyczynowym prowadzącym do zwiększenia tolerancji na alergeny będzie immunoterapia swoista. Zachodzące na naszych oczach zmiany klimatyczne będą odgrywały istotną kwestię w planowaniu zdrowia publicznego, a profilaktyka i leczenie chorób alergicznych będą wymagać coraz większych nakładów finansowych.

Źródła:
Majkowska-Wojciechowska B. Pyłek roślin i alergeny sezonowe w Polsce. Alergia Astma Immunologia 2016; 21(1): 5–15.
Rapiejko P. Pyłek roślin jako źródło alergenów. Przegląd Alergiczny 2004, 7–12.
Rapiejko P, Stankiewicz W., Szczygielski K., Jurkiewicz D. Progowe stężenie pyłku roślin niezbędne do wywołania objawów alergicznych. Otolaryngologia Polska 2007, 61(4): 591–594.
Bogacka E. Alergia na grzyby pleśniowe: diagnostyka i leczenie. Pol. Merk. Lek. 2008, 24(1): 11–14.
Myszkowska D., Ziemianin M., Czarnobilska E. Wpływ czynników środowiskowych na modyfikacje ekspozycji na alergeny pyłkowe. Przegląd Lekarski 2017, 74(11): 595–601.
Butrym I., Płaczkowska S., Pawlik-Sobecka L., Smolińska S. Podstawowe testy wykorzystywane w diagnostyce alergii IgE-zależnej i alergii kontaktowej. Diagn Lab 2017, 53(3): 169–174.
Rey A., Chełmińska M. Ogólne zasady postępowania w chorobach alergicznych w praktyce lekarza rodzinnego. Forum Medycyny Rodzinnej 2019, 13(4): 170–175.
Jura-Szołtys E., Rogala B. Immunoterapia w alergiach sezonowych. Alergia Astma Immunologia 2016, 21(1): 44–48.
Pęksa J.W. Terapia sezonowego alergicznego nieżytu nosa preparatami mometazonu. Gabinet Prywatny 2023, 30(288): 17–23.
Gawlik R. Przewidywany wzrost występowania chorób alergicznych spowodowany zmianami klimatycznymi. Alergologia Polska 2015, 2: 145–149.