Preparaty witaminowe dla kobiet w ciąży

Ciąża to wyjątkowy etap w życiu kobiety, podczas którego zmienia się zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze. Prawidłowe odżywianie w ciąży służy nie tylko zaspokojeniu potrzeb matki. Musi również odpowiadać potrzebom rozwijającego się płodu, a także stworzyć rezerwy na poczet nadchodzącego porodu i procesu laktacji. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami podstawę żywienia kobiety ciężarnej powinna stanowić zbilansowana dieta, którą należy uzupełniać o pewne istotne składniki w dawkach określonych przez specjalistów.

Eksperci z dziedziny ginekologii twierdzą, że przyszłe mamy przywiązują stosunkowo dużą wagę do sposobu odżywiania w okresie ciąży. Są one świadome, że wszelkie niedobory pokarmowe wpływają negatywnie na przebieg ciąży – doprowadzają do powstawania wad rozwojowych płodu, niewydolności łożyska oraz przedwczesnego porodu. Zgodnie ze stanowiskiem towarzystw naukowych to odpowiednio zbilansowana dieta powinna stanowić podstawowe źródło witamin i mikroelementów. Jednak wiele ciężarnych sięga po liczne suplementy diety, których stosowanie często nie znajduje racjonalnego uzasadnienia.

Suplementacja w okresie ciąży

Trend suplementacji w okresie ciąży cieszy się dużą popularnością. Ocenia się, że po suplementy diety sięga obecnie od 75% do 90% ciężarnych kobiet, a nawet 22% z nich stosuje kilka preparatów jednocześnie. Są to produkty łatwo dostępne – można je nabyć w aptekach, drogeriach czy sklepach internetowych. Ich szerokie rozpowszechnienie skłania do opinii, że są produktami nieszkodliwymi. Jednak bogaty skład mineralno-witaminowy stwarza ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych i interakcji z przewlekle stosowanymi lekami (np. antybiotykami czy lekami kardiologicznymi).

Niekontrolowane spożycie suplementów diety grozi również przedawkowaniem poszczególnych składników. Szczególnie niebezpieczne może okazać się nadmierne spożycie witaminy A, beta-karotenu, wapnia, cynku, miedzi, żelaza i fluoru. Z tego względu przed rozpoczęciem stosowania jakichkolwiek preparatów w okresie ciąży zalecana jest konsultacja lekarska. Należy uwzględnić aktualną dietę przyszłej mamy oraz jej indywidualne zapotrzebowanie na składniki odżywcze i na podstawie tych danych określić ewentualną potrzebę suplementacji.

Jakie składniki należy suplementować w ciąży?

Jak wskazują wyniki badań, nawet właściwa dieta skutkuje u niektórych kobiet ciężarnych wybiórczymi niedoborami żywieniowymi. Wynikają one z indywidualnych zdolności organizmu do wchłaniania oraz metabolizowania substancji odżywczych. Aktualnie obowiązujące Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) zwracają uwagę na pięć składników, których niedobór najczęściej stwierdza się wśród ciężarnych. Uznano je jednocześnie za podstawowe elementy, których suplementacja jest przydatna w okresie ciąży.

Do składników tych zalicza się:

• kwas foliowy i aktywne foliany,
• żelazo,
• witaminę D,
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe (głównie DHA),
• jod.

Ważne!

Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi PTGiP stosowanie preparatów zawierających inne witaminy, minerały czy substancje odżywcze nie jest rekomendowane w grupie zdrowych kobiet, jeśli nie istnieją do tego określone wskazania medyczne.

Kwas foliowy i aktywne foliany

Kwas foliowy (kwas pteroilomonoglutaminowy, witamina B9) i jego pochodne (foliany) to jedne z najistotniejszych elementów dla szybko dzielących się komórek – biorą udział w procesach syntezy DNA i RNA, przemianie homocysteiny oraz różnicowania komórek i ekspresji genów. Ich odpowiednia podaż jest istotna zarówno w okresie prekoncepcyjnym oraz w ciąży, jak i w okresie laktacji. Wykazano, że niedobór folianów wiąże się ze znacznie wyższym ryzykiem wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu, rozszczepu wargi i podniebienia, zespołu Downa, wad serca i układu moczowego oraz defektów kończyn. Zaburzenia przemian folianów prowadzą do wystąpienia hiperhomocysteinemii i innych groźnych powikłań ciąży (poronienia, zahamowania wewnątrzmacicznego płodu, stanu przedrzucawkowego).

Jaką formę kwasu foliowego wybrać?

Kwas foliowy obecny w żywności i suplementach diety to forma nieaktywna w organizmie człowieka. Stanowi prekursor substancji bioaktywnej – 5-metylotetrahydrofolianu (5-MTHF), który powstaje przy udziale reduktazy metylenotetrahydrofolianowej (MTHFR). Dopiero aktywny folian może zostać włączony w procesy biologiczne komórki.

Przez ponad 30 lat preferowaną formą folianów w lekach i suplementach diety był kwas foliowy. Jednak w chwili obecnej coraz więcej dowodów medycznych wskazuje na przewagę stosowania naturalnej formy aktywnych folianów, głównie soli wapniowej L-5-MTHF. Przyczynia się do tego fakt, że u znacznej części społeczeństwa aktywność enzymu MTHFR jest zmniejszona, przez co szlak aktywacji i przemian kwasu foliowego ulega zaburzeniu. Efektem tego jest niska biodostępność kwasu foliowego, która może prowadzić do niepłodności u kobiet, zaburzeń spermatogenezy u mężczyzn oraz poronień i wad płodu.

Zalety stosowania aktywnych folianów to:

• wyższa biodostępność i aktywność fizjologiczna,
• szybsze tempo wysycenia organizmu folianami,
• ominięcie wieloetapowego procesu aktywacji kwasu foliowego,
• wyeliminowanie wpływu zaburzeń MTHFR,
• obniżenie ryzyka nagromadzenia niezmetabolizowanego kwasu foliowego (UMFA) w organizmie, który może zwiększać ryzyko autyzmu, astmy i alergii u potomstwa.

Rekomendacje

Wszystkie kobiety w wieku rozrodczym powinny włączyć do diety produkty bogate w foliany (zielone warzywa, produkty pełnoziarniste, jaja, sery, orzechy, wątróbkę). Kobiety planujące ciążę powinny dodatkowo wdrożyć suplementację folianami przez okres przynajmniej 12 tygodni przed poczęciem. Suplementacja folianami powinna trwać przez cały okres ciąży, a także w połogu i okresie laktacji.
Preferowaną formą folianów jest sól wapniowa 5-MTHF, a stosowane dawki należy dobrać w zależności od ryzyka wad płodu (Tabela 1). W suplementacji folianów zaleca się preparaty wzbogacone o substancje niezbędne dla prawidłowego przebiegu szlaku folianów i metylacji (cholinę, witaminę B6 i B12).

Żelazo

Żelazo to niezbędny mikroelement w procesie oddychania tkankowego, syntezy DNA, produkcji krwinek czerwonych i regulacji aktywności układu odpornościowego. Występuje w organizmie przede wszystkim jako składowa hemoglobiny, ferrytyny i hemosyderyny. W trakcie ciąży zapotrzebowanie na żelazo wzrasta i wynosi 26–27 mg/dobę, co związane jest z rozwojem płodu, łożyska, pępowiny i błon płodowych oraz wzrostem objętości macicy.

Niedobór żelaza w czasie ciąży to częsty problem, z którym boryka się 20–40% ciężarnych kobiet. Za jego główną przyczynę uznaje się niską zawartość dobrze przyswajalnych form żelaza w pożywieniu i zaburzenia jego wchłaniania. Niska dostępność żelaza prowadzi do niedokrwistości (anemii), zaburzeń rytmu serca, pogorszenia koncentracji i zaburzeń odporności. Anemia w ciąży znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia przedwczesnego porodu i wpływa na obniżenie masy urodzeniowej dziecka.