Preparaty witaminowe dla kobiet w ciąży

Rekomendacje

WHO zaleca suplementację żelaza w dawce 30–60 mg/dobę wszystkim ciężarnym i planującym ciążę kobietom, aby zmniejszyć ryzyko powikłań wynikających z jego niedoboru. Jednak większość towarzystw naukowych, w tym PTGiP, nie podziela tego stanowiska. Wpływa na to fakt, że nadmiar żelaza wywiera prawdopodobnie negatywny wpływ na przebieg ciąży i wyniki położnicze. Pierwiastek ten bierze udział w powstawaniu reaktywnych form tlenu odpowiedzialnych za rozwój insulinooporności i zmniejszenie sekrecji insuliny, a w konsekwencji wystąpienie cukrzycy typu 2 i cukrzycy ciążowej.

Biorąc pod uwagę skutki niedoboru i nadmiaru żelaza w okresie ciąży, zaleca się:

• kontrolowanie morfologii (głównie hemoglobiny i MCV) oraz stężenia ferrytyny we krwi – na ich podstawie stwierdza się niedokrwistość z niedoboru żelaza (obniżony poziom hemoglobiny i ferrytyny przy prawidłowym lub niskim wskaźniku MCV); podwyższony wskaźnik MCV sugeruje niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego;
• do 16. tygodnia ciąży – stosowanie preparatów żelaza u kobiet z niedokrwistością z niedoboru żelaza (obniżony poziom ferrytyny i hemoglobina < 11 g/dl);
• po 16. tygodniu ciąży – dopuszczalne stosowanie preparatów żelaza u kobiet bez niedokrwistości (ze stężeniem ferrytyny poniżej 60 µg/l);
• stosowanie preparatów o przedłużonym uwalnianiu zawierających sole żelaza (II); zakwaszenie środowiska przewodu pokarmowego zwiększa wchłanianie tego pierwiastka, a ogranicza je jednoczesne spożywanie pokarmów bogatych w fityniany i taniny;
• w niedokrwistości z niedoboru żelaza stosowanie małych dawek żelaza przez dłuższy czas, a przy braku odpowiedzi – zmianę na preparat o lepszej biodostępności lub o większej zawartości żelaza;
• w przypadku braku odpowiedzi lub przy hemoglobinie < 7 g/dl przetoczenie koncentratu krwinek czerwonych.

Witamina D

Witamina D odgrywa kluczową rolę w regulacji stężenia wapnia i fosforu, utrzymaniu gęstości kości oraz modulacji funkcjonowania układu odpornościowego. W większości badań wykazano jej pozytywny wpływ na rozwój ciąży, jednak pod warunkiem, że suplementację rozpoczyna się w okresie implantacji łożyska. Stosowanie witaminy D zmniejsza ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego, niskiej masy urodzeniowej dziecka i krwotoków poporodowych.

Niekontrolowane spożycie suplementów diety grozi przedawkowaniem poszczególnych składników. Szczególnie niebezpieczne może okazać się nadmierne spożycie witaminy A, beta-karotenu, wapnia, cynku, miedzi, żelaza i fluoru.

Rekomendacje

Przeprowadzone badania wykazały, że nawet 90% ciężarnych może mieć niedobór witaminy D, definiowany jako stężenie aktywnej formy witaminy (1,25(OH)2D) poniżej 50 nmol/l. Na niedobór narażone są przede wszystkim kobiety o BMI powyżej 30, a także ciężarne z przewlekłymi chorobami jelit, nerek, wątroby, tarczycy, cukrzycą oraz stosujące leki przeciwpadaczkowe i antyretrowirusowe.
Aktualne zalecenia sugerują:

• suplementację 1500–2000 j.m. witaminy D na dobę u wszystkich ciężarnych i karmiących bez obciążeń powodujących jej niedobór;
• suplementację 4000 j.m. witaminy D na dobę u ciężarnych i karmiących narażonych na jej niedobór;
• dostosowanie przyjmowanej dawki witaminy D do jej stężenia w surowicy krwi (optymalne postępowanie).

Kwas dokozaheksaenowy (DHA)

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe stanowią podstawowy składnik fosfolipidów błon komórkowych – odpowiadają za ich strukturę, płynność i elastyczność, szczególnie w układzie nerwowym. Ich niedobór lub upośledzony metabolizm skutkuje obniżeniem zdolności poznawczych, powstawaniem schorzeń psychicznych i neurodegeneracyjnych. Wśród wielonienasyconych kwasów tłuszczowych szczególną rolę dla ciężarnych i ich potomstwa odgrywa kwas dokozaheksaenowy (DHA).

Odpowiednia podaż DHA w okresie ciąży i karmienia warunkuje prawidłowy rozwój na poziomie neuronalnym, a w konsekwencji zapewnia właściwą ostrość wzroku i rozwój psychomotoryczny u dziecka. Jednocześnie zmniejsza ryzyko wystąpienia depresji poporodowej u matki. Odpowiednie ilości DHA są szczególnie istotne w III trymestrze ciąży, gdyż zapobiegają wystąpieniu stanu przedrzucawkowego i przedwczesnego porodu (ze względu na działanie przeciwzapalne).

Rekomendacje

Pokarmem bogatym w DHA są ryby morskie, owoce morza i algi morskie. Jednak ze względu na niskie spożycie ryb spory odsetek ciężarnych może być narażony na wystąpienie niedoborów DHA w diecie. Zalecanym działaniem jest wówczas suplementacja DHA. Przemawia za nią także fakt, że ryby morskie są niejednokrotnie źródłem zanieczyszczeń środowiska (głównie rtęci i dioksyn) niekorzystnych dla rozwijającego się płodu.

W świetle aktualnie obowiązujących rekomendacji zaleca się:

• suplementację co najmniej 200 mg DHA na dobę u wszystkich ciężarnych (nie później niż od 20. tygodnia ciąży) i karmiących;
• suplementację 600 mg DHA na dobę u kobiet narażonych na niedobór DHA (spożywających małe ilości ryb);
• suplementację 1000 mg DHA na dobę u kobiet zagrożonych ryzykiem przedwczesnego porodu.

Jod

Jod to pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Produkowane przez nią hormony – tyroksyna i trójjodotyronina – odgrywają istotną rolę w rozwoju i aktywności wielu układów i narządów. Zapotrzebowanie na jod wzrasta w okresie ciąży, co jest spowodowane jego utratą przez nerki, aktywnością dejodynaz biorących udział w produkcji hormonów tarczycy oraz zapotrzebowaniem płodu. Jego niedostateczna podaż w czasie ciąży przyczynia się do:

• niedoczynności tarczycy u matki i płodu;
• zaburzeń mielinizacji włókien nerwowych u płodu;
• upośledzenia umysłowego, niedosłuchu i głuchoty noworodka;
• wzrostu ryzyka poronienia i przedwczesnego porodu.

Rekomendacje

Co najmniej 50% ciężarnych w Polsce zmaga się z niedoborami jodu. Wpływa na to położenie geograficzne, średnia dostępność jodu w diecie (mimo powszechnego jodowania soli kuchennej) oraz narażenie na działanie fluoru dodawanego do wody pitnej i butelkowanej (pierwiastek ten wypiera jod z organizmu). Stąd w wielu przypadkach konieczna okazuje się suplementacja jodu.
Aktualne zalecenia obejmują:

• suplementację 150–200 µg jodu na dobę u wszystkich ciężarnych bez chorób tarczycy;
• u kobiet z chorobami tarczycy dawka jodu powinna zostać dobrana na podstawie aktualnego poziomu hormonów tarczycy i przeciwciał przeciwtarczycowych.

O tym pamiętajmy!

U podstaw zdrowia przyszłej mamy i jej dziecka leży prawidłowe odżywianie, a suplementy diety są jedynie jego uzupełnieniem – nigdy nie zastąpią różnorodnej i zbilansowanej diety. Zapotrzebowanie kobiet ciężarnych na poszczególne składniki odżywcze jest cechą indywidualną, jednak większość z nich nie wymaga stosowania wieloskładnikowych suplementów diety. Istotne składniki, takie jak kwas foliowy, jod, DHA, witamina D, należy przyjmować w dawkach zgodnych z aktualnymi zaleceniami specjalistów. Aby zmniejszyć ryzyko ciążowych komplikacji i powikłań zdrowotnych u noworodka, ich suplementację warto rozpocząć już w okresie prekoncepcyjnym.

---

Źródła:
Zimmer M., Sieroszewski P., Oszukowski P., Huras H., Fuchs T., Pawłosek A. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2020; 5(4): 170–181.
Seremak-Mrozikiewicz A., Bomba-Opoń D., Drews K., Kaczmarek P., Wielgoś M., Sieroszewski P. Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji aktywnych folianów, choliny, witamin B6 i B12 w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Dostęp: https://www.ptgin.pl/artykul/stanowisko-ekspertow-polskiego-towarzystwa-ginekologow-i-poloznikow-w-zakresie, stan z dnia 13.01.2024.
Makowska-Donajska M., Hirnle L. Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017; 2(4): 166–172.
Bomba-Opoń D., Hirnle L., Kalinka J., Seremak-Mrozikiewicz A. Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017; 2(5): 210–214.
Muchacka R., Kukla M. Odżywianie kobiet w czasie ciąży. Prace Naukowe WSZiP 2017; 42(3): 61–72.