Grzybica stóp i paznokci – leczenie i profilaktyka

Grzybice skóry stóp i jej przydatków to schorzenia, z którymi zmaga się spora część społeczeństwa. Sprzyja temu fakt, że stopy są ukryte w obuwiu przez większość dni w roku i łatwo przeoczyć symptomy sugerujące rozwój infekcji grzybiczej. Wiele osób nie decyduje się na zastosowanie odpowiedniego leczenia, ponieważ uważa grzybicę za nieistotny problem kosmetyczny, który można skutecznie ukryć, zakładając obuwie. Należy jednak podkreślić, że nieleczona grzybica jest źródłem zakażenia dla otoczenia i może być przyczyną poważniejszych schorzeń.

Grzybica stóp i paznokci to schorzenia wywoływane głównie przez dermatofity, czyli pozornie niegroźne grzyby zasiedlające ludzką skórę, włosy i paznokcie. Do zakażenia dermatofitami dochodzi przez bezpośredni kontakt z zakażonym człowiekiem lub zwierzęciem (np. psem, kotem, świnką morską, chomikiem), a także podczas korzystania z przedmiotów należących do osoby chorującej na grzybicę (np. ręczników, obuwia). Dermatofity zwykle nie są zdolne do wywołania poważnych skutków zdrowotnych u ludzi zdrowych. Jedynie w określonych warunkach stają się niebezpieczne, a czynnikami predysponującymi do wystąpienia grzybicy są zaburzenia mechanizmów obronnych, m.in. niedobór limfocytów T i fagocytów lub defekty neutrofilów. W sprzyjających warunkach dermatofity powodują rozkład keratyny i innych protein zawartych w skórze i jej przydatkach. Efektem ich działania jest złuszczanie naskórka, zaczerwienienie i swędzenie zaatakowanego obszaru ciała. Jeżeli infekcja dotyczy paznokci, dochodzi do powstania plam na płytce paznokciowej oraz zwiększenia jej łamliwości.

Rodzaje grzybicy stóp

Grzybica stóp to najczęstsza forma zakażenia grzybiczego organizmu. Szacuje się, że dotyczy 20–70% ogólnej populacji na świecie. W Polsce około 30% wszystkich przypadków grzybicy skóry to grzybice stóp. Jest to jednocześnie najpowszechniejsza choroba stóp, a ryzyko jej wystąpienia rośnie wraz z wiekiem. Znakomita większość przypadków grzybicy stóp wynika z zakażenia dermatofitami, wśród których wymienia się najczęściej gatunki Trichophyton rubrum i Trichophyton mentagrophytes var. granulosum. Jedynie nieliczne przypadki związane są z obecnością grzybów pleśniowych, głównie rodzaju Aspergillus.

Grzybica międzypalcowa

Jest to najczęstsza odmiana kliniczna grzybicy stóp. W jej przebiegu zmiany zlokalizowane są między czwartym a piątym palcem stopy, jednak w miarę postępowania choroby mogą obejmować także skórę innych palców i grzbiet stopy. Charakterystycznym objawem grzybicy międzypalcowej jest obecność złuszczeń naskórka, jego pęknięć i sączących nadżerek. U części pacjentów dochodzi do rozwoju stanu zapalnego, a świąd skóry bywa różnie nasilony.

Grzybica złuszczająca stóp (mokasynowa)

Nazwa „mokasynowa” wskazuje na lokalizację zmian grzybiczych, które obejmują obszar zakrywany przez ten typ obuwia, a więc podeszwy stóp, ich boczne powierzchnie oraz grzbiet stóp w okolicy palców. Objawy skórne przybierają postać zlewających się ognisk rumieniowo-złuszczających, którym towarzyszy niewielki świąd.

Grzybica potnicowa

Ten typ grzybicy stóp charakteryzuje się występowaniem zmian jedynie na podeszwach stóp. W jej przebiegu obserwuje się obecność licznych, drobnych pęcherzyków z towarzyszącym rumieniem i świądem lub większych pęcherzy wypełnionych treścią surowiczą. W późniejszym stadium pęcherze pękają i tworzą piekące, bolesne nadżerki.

Grzybica stóp – czynniki ryzyka

Za występowanie grzybicy stóp odpowiada wiele czynników, a najczęstszymi są:

• czynniki fizjologiczne – infekcje ogólnoustrojowe, wrodzone choroby idiopatyczne, schorzenia wyniszczające organizm, cukrzyca, AIDS;
• czynniki miejscowe – zaburzenia potliwości, unerwienia, ukrwienia i budowy stóp;
• czynniki środowiskowe – nieprawidłowa higiena stóp, przegrzewanie stóp, przebywanie w skupiskach ludzkich, noszenie ciasnego obuwia, korzystanie z basenów, uprawianie sportu, nikotynizm, alkoholizm, przebywanie w gorącym i wilgotnym klimacie;
• stosowanie niektórych leków – immunosupresyjnych, cytostatyków, steroidów i antybiotyków;
• poddawanie radioterapii;
• przerwanie ciągłości tkanek – urazy, okluzja lub maceracja tkanek, zabiegi chirurgiczne;
• czynniki żywieniowe – nadmiar węglowodanów w diecie, niedożywienie.

Leczenie grzybicy stóp

Grzybica stóp to schorzenie szczególnie trudne do zwalczania ze względu na powszechne bezobjawowe nosicielstwo, brak świadomości zakażenia, częste reinfekcje i długą żywotność zarodników grzybów, które mogą pozostawać w obuwiu i skarpetach. Warto uświadamiać pacjentów, że leczenie grzybicy przynosi najkorzystniejsze efekty, kiedy zostanie wdrożone na jak najwcześniejszym etapie. Niejednokrotnie jest to terapia długotrwała, która wymaga cierpliwości i systematyczności. Ważny etap leczenia stanowi diagnostyka mykologiczna, wyodrębnienie czynnika wywołującego grzybicę i dobór odpowiedniej terapii.

Leczenie miejscowe

W przypadku grzybicy stóp o niewielkim i umiarkowanym nasileniu poleca się stosowanie preparatów o działaniu miejscowym. Na rynku dostępne są produkty w formie kremów, żeli, zawiesin, aerozoli czy zasypek, które zawierają substancje czynne o działaniu przeciwgrzybiczym wymienione w Tabeli 1.

Leczenie ogólne

W przypadku rozległej grzybicy stóp konieczne jest wdrożenie leczenia ogólnego. Podaje się wówczas doustne preparaty zawierające substancje przeciwgrzybicze, takie jak:

• terbinafina – 250 mg na dobę przez okres 2–6 tygodni;
• azolowe leki przeciwgrzybicze:
• flukonazol – 150 mg na tydzień lub 50 mg na dobę przez okres 6 tygodni,
• itrakonazol – 200 mg 2 × na dobę przez 7 dni lub 100 mg na dobę przez 30 dni.

Warto poinformować pacjenta, że podczas ich stosowania może dochodzić do nieprzyjemnych dolegliwości żołądkowo-jelitowych oraz zwiększenia aktywności enzymów wątrobowych.