Jęczmień i gradówka z perspektywy farmaceuty

Jęczmień i gradówka to guzki zapalne występujące na powiekach. Są do siebie podobne i na pierwszy rzut oka mogą być trudne do rozróżnienia.

Jęczmień to bolesna zmiana na brzegu powiek wywoływana przez zakażenie bakteryjne. Cechą charakterystyczną jest obecność ropy w grudkowej zmianie. Gradówka nie wywołuje bolesności, może być powikłaniem jęczmienia. Przyczyną gradówki jest zablokowanie gruczołów łojowych na wewnętrznej stronie powiek, co skutkuje nagromadzeniem wydzieliny i powstaniem grudki.
Z perspektywy farmaceuty rozróżnienie jest istotne, ponieważ w przypadku jęczmienia możemy polecić preparaty dostępne w aptece, podczas gdy gradówka najczęściej wymaga usunięcia przez okulistę.

Jęczmień

Jęczmień (łac. hordeolum) to powszechnie występujące ostre, miejscowe i bolesne zapalenie w obrębie jednego lub kilku gruczołów znajdujących się na brzegu powiek. Jest spowodowany infekcją bakteryjną, wywoływaną najczęściej przez gronkowce, czyli bakterie z rodzaju Staphylococcus, która przeważnie rozwija się w związku z zastojem wydzieliny w gruczołach.

Postacie jęczmienia

Jęczmień może występować zarówno na górnej, jak i dolnej powiece, co przedstawiono na ryc. 1. Wyróżnia się dwie jego postacie:

• jęczmień zewnętrzny – spowodowany stanem zapalnym gruczołów w obrębie mieszków włosowych rzęs, do których należą:
• gruczoły Zeissa, czyli gruczoły łojowe, które towarzyszą mieszkom włosowym rzęs,
• gruczoły Molla należące do gruczołów potowych, które uchodzą do mieszków włosowych lub występują pomiędzy rzęsami;
• jęczmień wewnętrzny – spowodowany zapaleniem gruczołu łojowego Meiboma, który produkuje lipidową warstwę filmu łzowego i znajduje się po wewnętrznej, czyli spojówkowej części powiek.

Czynniki ryzyka jęczmienia

Na częste epizody jęczmienia narażeni są pacjenci chorujący m.in. na:

• trądzik różowaty,
• łojotokowe zapalenie skóry,
• zapalenie brzegów powiek.
• Jęczmień częściej występuje również w populacji pacjentów chorujących na cukrzycę. Do innych czynników ryzyka należy noszenie soczewek kontaktowych czy niestaranne zmywanie makijażu, co sprzyja zakażeniu bakteryjnemu gruczołów.

Objawy

W początkowym stadium rozwoju jęczmienia objawem charakterystycznym jest swędzenie oraz zaczerwienienie powieki. Następnie najczęściej narasta obrzęk powieki, który z czasem przekształca się w punktową zmianę wypełnioną ropą. Charakterystycznymi cechami dla jęczmienia są również ból oraz wrażliwość na dotyk.

W zależności od wielkości obrzęku możliwe jest także ograniczenie widzenia. Objawy jęczmienia mogą utrzymywać się od kilku dni do kilku tygodniu. Jęczmień jest schorzeniem często nawracającym.

Leczenie

Jęczmień najczęściej ustępuje samoistnie i nie ma potrzeby farmakologicznego leczenia. Podstawową rolę w leczeniu odgrywa postępowanie niefarmakologiczne, polegające na wykonywaniu ciepłych suchych okładów przez 10–15 min 3–4 razy dziennie.

Ciepło w leczeniu jęczmienia działa bardzo korzystnie, ponieważ pozwala upłynnić zalegąjącą wydzielinę w gruczołach, ułatwiając jej usuwanie, co jest kluczowe z punktu widzenia leczenia jęczmienia.

Ciepłe okłady powinny być wykonywane „na sucho”, np. przez przykładanie do zmiany rozgrzanej łyżeczki owiniętej w jałową gazę lub wykorzystanie rozgrzewającej maseczki wielokrotnego użytku dostępnej w obrocie aptecznym (np. Posiforlid). Nie zaleca się stosowania okładów „na mokro” (np. przy użyciu zaparzonych ziół), ponieważ takie postępowanie może sprzyjać rozsiewaniu bakterii.

Dodatkowo po wykonaniu ciepłych okładów zalecany jest delikatny masaż powiek, który ułatwia mechaniczne odblokowywanie gruczołów i usunięcie wydzieliny, co jest kluczowe w procesie leczenia jęczmienia. Do czasu ustąpienia objawów warto doradzić także rezygnację z makijażu oczu, aby uniknąć dodatkowych podrażnień.

Istnieje niewiele dowodów na to, że miejscowe leczenie antybiotykami i/lub glikokortykoidami sprzyja gojeniu jęczmienia.

Zastosowanie maści z antybiotykiem i kortykosteroidem (np. Oxycort A zawierający oksytetracyklinę i hydrokortyzon) może być jednak korzystne u pacjentów z nawracającymi zmianami w przebiegu zapalenia powiek związanego z trądzikiem różowatym, którzy nie osiągają odpowiedniej poprawy, stosując ciepłe okłady i wykonując masaż powiek. Tacy pacjenci powinni być leczeni przez okulistę ze względu na potencjalne powikłania oczne związane z długotrwałym miejscowym stosowaniem glikokortykoidów.

Zapobieganie

Pacjentowi z jęczmieniem można polecić kosmetyki i wyroby medyczne do właściwej pielęgnacji okolic oczu i brzegów powiek, np.:

• chusteczki (np. Blephaclean, Demoxoft Clean, Softeye Blepha),
• płyny (np. Blephasol, Demoxoft),
• maści (np. Hordelid, OptiCleaner, VitA POS).

Odpowiednia higiena i pielęgnacja powiek są kluczowe w zapobieganiu nawrotom jęczmienia.