Opieka farmaceutyczna Opieka farmaceutyczna w praktyce 01.12.2020 Autor: mgr farm. Konrad Tuszyński

Kaszel suchy i mokry z perspektywy farmaceuty

Leki wykrztuśne

Substancje, które tradycyjnie kwalifikowane są do leków wykrztuśnych, czyli zwiększających sekrecję wodnistej wydzieliny w drogach oddechowych, to:

gwajafenezyna (Guajazyl, w: Grypolek ) wykazuje działanie ośrodkowe i według badań klinicznych łagodzi odruch kaszlu, dlatego łączona jest często z dekstrometorfanem;
sulfogwajakol (Sirupus Kalii Guajacolosulfonici, w: Apitussic, w: Thiocodin) jest stosunkowo mało przebadaną pochodną gwajakolu i przypuszczalnie działa podobnie do gwajafenezyny.

Leki wykrztuśne są stosowane w leczeniu kaszlu zarówno suchego (w preparatach łączonych), jak i produktywnego. Leki wykrztuśne i mukolityki czasami określa się zbiorczo mukokinetykami, czyli związkami ułatwiającymi oczyszczanie drzewa oskrzelowego, płuc i tchawicy z zalegającej wydzieliny.

Mukolityki

Mukolityki mają zmniejszać lepkość wydzieliny w drzewie oskrzelowym i przewodach nosowych. W Polsce dostępne są:

ambroksol (Ambroksol, Deflegmin, Flavamed, Mucosolvan) stosowany jest zarówno jako mukolityk, jak i anestetyk lokalny w łagodzeniu bólu gardła (Mucoangin);
bromheksyna (Flegamina) jest prolekiem metabolizowanym do ambroksolu i wykazuje podobny profil działania;
erdosteina (Erdomed kaps. i proszek) jest dostępna tylko na receptę i jest jednym z lepiej przebadanych mukolityków o małym ryzyku podrażnienia żołądka, które cechuje większość leków tej grupy;
N-acetylocysteina, NAC (ACC Optima, Fluimucil) stosowana jest zarówno jako lek wykrztuśny, jak i antidotum na zatrucie paracetamolem (nawet po podaniu doustnym);
karbocysteina (Flegamax syrop) to mukolityk dostępny w syropie oraz tabletkach do ssania (tylko na receptę);
mesna (Mucofluid) dostępna jest jedynie jako aerozol do nosa na receptę i z uwagi na to, że jest związkiem siarkowym, ma bardzo nieprzyjemny zapach;
dornaza alfa (Pulmozyme) dostępna jest tylko na receptę i stosowana jest w leczeniu mukowiscydozy.

Leki ziołowe

W Unii Europejskiej większość leków ziołowych stosowanych w leczeniu kaszlu jest rejestrowana w oparciu o tradycyjne wieloletnie stosowanie, a nie w oparciu o wiarygodne badania kliniczne. Wyjątkiem są syropy zawierające wyciągi z bluszczu (Hedera helix), które mają ugruntowane zastosowanie medyczne w leczeniu produktywnego kaszlu.

Niezależnie od rejestracji surow- cami o potwierdzonym działaniu wykrztuśnym są wyciągi z korzenia lukrecji, pierwiosnka i tymianku.

Jak monitorować ryzyko interakcji działań niepożądanych?

Leki hamujące odruch kaszlu nie powinny być stosowane w przebiegu bakteryjnych infekcji dróg oddechowych z zalegającą wydzieliną (w kaszlu produktywnym). Z kolei stosowanie leków wykrztuśnych i mukolitycznych nie jest przeciwwskazane w kaszlu suchym, w przypadku którego działanie wykrztuśne może pomóc nawilżać drogi oddechowe. Stąd też popularność leków „na kaszel suchy i mokry”, które zawierają składniki i surowce roślinne o działaniu wykrztuśnym, mające pomagać w odkrztuszaniu wydzieliny w kaszlu mokrym, a nawilżać drzewo oskrzelowe w kaszlu suchym.

Dekstrometorfan może w połączeniu z inhibitorami MAO i lekami z grupy SSRI wywołać zespół serotoninowy, więc należy zwrócić uwagę na pacjentów leczących się na depresję i chorobę Parkinsona. Zespół serotoninowy jest bardzo rzadki, ale też wiąże się z zagrożeniem życia i nie jest jedynie akademicką ciekawostką.

Pacjentowi ze skłonnościami do zaparć, któremu lekarz zapisał kodeinę, można od razu zalecić laktulozę. Alkohol nasila sedatywne działanie DXM i kodeiny, dlatego lepiej zalecić wstrzymywanie się od spożycia w czasie leczenia tymi lekami. Stosowanie kodeiny i dekstrometorfanu jest zabronione w przebiegu astmy oskrzelowej.

Metody niefarmakologiczne

W przypadku zalegającej wydzieliny w drogach oddechowych warto rozważyć zastosowanie inhalacji olejkami eterycznymi lub hipertonicznym roztworem NaCl. Nebulizacja z użyciem roztworu soli powoduje nawilgocenie śluzu, rozrzedza wydzielinę i ułatwia jej usuwanie z dróg oddechowych. Takie postępowanie ma dużo większe znaczenie kliniczne niż stosowanie syropów na kaszel.

Z uwagi na słabe dowody na skuteczność większości przeciwkaszlowych leków bez recepty brytyjski NHS rekomenduje pacjentom w przypadku ostrego kaszlu stosowanie… ciepłej wody z miodem i cytryną. Co ciekawe, skuteczność miodu w łagodzeniu odruchu kaszlu potwierdził nawet przegląd Cochrane.

Wśród olejków eterycznych, które mogą wspomóc usuwanie zalegającej wydzieliny w przebiegu przeziębienia, wymienić można: olejek anyżowy (Anisi aetheroleum), eukaliptusowy (Eucalypti aetheroleum), tymiankowy (Thymi aetheroleum), a także sosnowy i jodłowy.

Niezależnie od charakteru kaszlu kluczowe jest zawsze odpowiednie nawadnianie organizmu. Zwiększone i częste spożycie płynów to najważniejsza rekomendacja, jaką powinien otrzymać pacjent cierpiący na kaszel suchy lub mokry.