O zastosowaniu leków recepturowych w terapii trądziku

W terapii trądziku ważną rolę wspomagającą leczenie odgrywa pielęgnacja skóry. Preparaty pielęgnacyjne mogą zawierać w swoim składzie mocznik, dimetykon, witaminy (A, E) czy też olej lniany. Mocznik jest naturalnym czynnikiem nawilżającym (ang. natural moisturizing factor, NMF). W praktyce recepturowej stosowany jest zewnętrznie w stężeniu od 2% do 50% i wykazuje wielokierunkowe działanie, m.in. nawilżające (2–15%), zmiękczające (10–15%), przeciwbakteryjne, przeciwświądowe, przeciwzapalne (> 10%) oraz złuszczające (30–50%). Substancja rozpuszcza się w wodzie o temperaturze pokojowej w proporcji 1:1,5; w glicerolu 1:2, natomiast nie rozpuszcza się w olejach i podłożach liofilowych [11–14]. Podczas przygotowywania półstałej postaci leku z mocznikiem surowiec można wprowadzić w postaci rozpuszczonej w wodzie bądź glicerolu (uwzględniając liczbę wodną danego podłoża) lub w postaci proszku – wykorzystując podłoża uwodnione takie jak Lekobaza PhC lub Lekobaza LUX (co jest szczególnie zasadne przy stosowaniu większych stężeń mocznika) [14]. Dimetykon to krzemoorganiczny związek wielkocząsteczkowy. Na powierzchni skóry wytwarza warstwę ochronną przed czynnikami zewnętrznymi – wilgocią, czynnikami alergizującymi, promieniowaniem słonecznym – nie zaburzając jej funkcji (oddychania, parowania). Po aplikacji wchłania się, nie pozostawiając tłustej warstwy, a także uelastycznia skórę, dając uczucie gładkości, nie wykazuje działania drażniącego. W maściach stosowany jest w stężeniach od 2% do 10% [13, 14]. Witamina A przyspiesza odnowę naskórka, wykazując działanie normalizujące w procesach różnicowania keratynocytów, pobudza fibroblasty, zwiększa wytwarzanie kolagenu i elastyny, co wpływa na poprawę jędrności, elastyczności oraz nawilżenia skóry, zmniejsza też rogowacenie naskórka, niweluje przebarwienia oraz chroni przed promieniowaniem UV [12–14]. Witamina E charakteryzuje się właściwościami odżywczymi, działa przeciwzapalnie, poprawia nawilżenie i elastyczność skóry, przyspiesza procesy regeneracyjne naskórka, zapobiega powstawaniu podrażnień i łagodzi istniejące. Mechanizm jej działania związany jest z silnymi właściwościami antyoksydacyjnymi [12–14]. Olej lniany stanowi mieszaninę nienasyconych kwasów tłuszczowych należących do grupy witamin F: kwasu alfa-linolenowego (35–65%), oleinowego (11–35%) i linolowego (11–2%), które wzmacniają i regenerują naturalną barierę lipidową naskórka. Surowiec jest dobrze tolerowany przez skórę, efektywnie natłuszcza, nawilża i ogranicza utratę wody, zmniejszając suchość oraz złuszczanie, nadaje miękkość i elastyczność. Wykazuje również działanie przeciwzapalne i przeciwświądowe [11–14].

W praktyce recepturowej spotykane są przepisy zawierające w swoim składzie gotowe preparaty półstałe, ponieważ rozcieńczanie gotowych maści i kremów podłożami recepturowymi bywa zalecane przez lekarzy dermatologów. Celem rozcieńczania preparatu gotowego jest zmniejszenie ilości substancji czynnej w nim zawartej (możliwość uzyskania niższego stężenia niż w preparacie gotowym), dostosowanie stężenia do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz uzyskanie synergistycznego efektu w przypadku łączenia kilku różnych preparatów. Poniżej przedstawiono przykładowe składy półstałych preparatów recepturowych z półstałymi lekami gotowymi [23].

Rp.
Izotziaja 30,0
Lekobaza PhC 70,0
M.f. cremor
(0,015% stężenie izotretynoiny w preparacie)

Rp.
Izotziaja 30,0
Lekobaza PhC 30,0
M.f. cremor
(0,025% stężenie izotretynoiny w preparacie)

Preparat o podanym składzie stosowany jest w terapii przeciwtrądzikowej oraz przeciwstarzeniowej w dermatologii estetycznej. Stanowi połączenie gotowego hydrożelu zawierającego izotretynoinę (np. Izotziaja 0,5 mg/g – 0,05%) [23] z bazą kremową Lekobazą PhC. Podczas pierwszych tygodni stosowania skóra może silnie reagować na działanie retinoidu, dlatego zaleca się rozpoczęcie leczenia od mniejszego stężenia i stopniowe jego zwiększanie. Dzięki zastosowaniu leku recepturowego i możliwości dostosowania stężenia substancji czynnej, skóra pacjenta oswaja się z działaniem substancji leczniczej.

Rp.
Contractubex 20,0
Vit. A 50 000 j.m.
Vit. E 300 mg.
Lekobazae PhC ad 100,0
M.f. ung.

Contractubex zawiera w swoim składzie heparynę, wyciąg z cebuli oraz allantoinę [23]. Preparat wpływa na proces bliznowacenia, zapobiegając powstawaniu blizn przerostowych, a także wygładza i uelastycznia obecne już zmiany.

Źródła:
Webster G.F., Rawling A.V., Krasowska D. (red.). Trądzik. Leczenie i diagnostyka. Czelej Sp. z o.o, Lublin 2009.
Iwanek K. Trądzik pospolity. Lek w Polsce. 25, 35-41, 2017.
Patient. Health information – Acne. http://patient.info/health/acne-leaflet, stan z dnia 23.07.2024.
Two A.M., Wu W. Rosacea part II. Topical and systemie therapies in the treatment of rosacea. J.Am. Acac. Dermatol. 72, 761-770, 2015.
Szepietowski J., Kapińska-Mrowiecka M., Kaszuba A. et al. Stanowisko grupy eksperckiej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego w sprawie konsensusu „Trądzik zwyczajny: patogeneza i leczenie”. Przegląd Dermatologiczny. 101,73, 2014.
Gollnick, H.; Cunliffe, W.; Berson, D. et al. Management of acne: a report from a Global Alliance to improve outcomes in acne. J. Am. Acad. Dermatol. 2003, 49, S1-37.
Nast A., Dréno B., Bettoli V. et al. European evidence-based (S3) guideline for the treatment of acne – update 2016 – short version. J. Eur. Acad. Dermatol. Venereol. 30, 1261–1268, 2016.
Mias, C.; Mengeaud, V. Bessou-Touya, S.; Duplan, H. Recent advances in understanding inflammatory acne: deciphering the relationship between Cutibacterium acnes and Th17 inflammatory pathway. J. Eur. Dermatol. Venerol. 2023, 2, 3-11.
McLaughlin J., Watterson S., Layton A.M. et al. Propionibacterium acnes and acne vulgaris: new insights from the integration of population genetic, multi-omic, biochemical and host-microbe studies. Microoorganisms. 7, E128, 2019.
Seniuta J., Reich A. Topical antibiotics in the treatment of acne. Forum Dermatologicum 3, 49-52, 2017.
American Academy of Dermatology Association. Acne clinical guideline, 2016.
Farmakopea Polska XIII. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa 2023.
Jachowicz R. (red.). Receptura apteczna. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
Poradnik receptury współczesnej Fagron cz. 1, wydanie II poprawione 2015. Fagron sp. z o.o. Kraków 2015.
Strona internetowa: akademiafagronu.pl
Opinia Krajowego Konsultanta ds. Farmacji Aptecznej. Dostępne online: https://www.nia.org.pl/2020/11/02/recepturowe-problemy-z-siarczanem-miedzi-odpowiedz-konsultanta-krajowego-aptekarz-polski/, stan z dnia 23.07.2024.
Gajewska M., Sznitowska M. (red.). Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji. Fundacja Pro Pharmacia Futura, Warszawa 2024.
Krówczyński L., Jachowicz R. Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2.
Marszałł, L. Receptura apteczna półstałych postaci leków do stosowania na skórę w teorii i praktyce. Farmapress, Warszawa, 2015.
Farmakopea Polska IV. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa 1970.
Farmakopea Polska X. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa 2017.
Mirzecki, H. Kosmetologia dermatologiczna. Zarys encyklopedyczny dla lekarzy – praktyków, kosmetyków – technologów, farmaceutów i szkół kosmetycznych. 66 rycin i 13 tablic. Książnica Atlas, Wrocław – Warszawa 1950.
Rejestr produktów leczniczych. Dostępne online: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/rpl/search/public, stan z dnia 23.07.2024.