Właściwa ochrona przeciwsłoneczna dla dzieci i osób przewlekle chorych

Rodzaje filtrów przeciwsłonecznych

Podstawowy podział filtrów przeciwsłonecznych obejmuje filtry mineralne (fizyczne) oraz chemiczne (organiczne). Zasada działania filtrów mineralnych to pochłanianie promieniowania oraz odbijanie UV-A i UV-B. Filtry chemiczne z kolei jedynie pochłaniają docierające do skóry promieniowanie.
Filtry mineralne pozostają na powierzchni skóry, tworząc fizyczną barierę ochronną przed promieniowaniem, natomiast filtry chemiczne wnikają w warstwy skóry, a do uzyskania pełnego efektu należy je aplikować na 20–30 minut przed ekspozycją na słońce.

Wadą w codziennym stosowaniu filtrów mineralnych jest fakt, że pozostawiają na skórze biały film i mają tłustą konsystencję. Filtry chemiczne wchłaniają się w skórę i najczęściej są dużo lżejsze. Ponadto nie pozostawiają lepkiej warstwy na skórze ani efektu „świecenia”. Niestety, częściej uczulają, dlatego dla najmłodszych pacjentów i osób o wrażliwej skórze poleca się filtry mineralne, które praktycznie są pozbawione ryzyka wywołania reakcji alergicznej.

Do filtrów mineralnych zaliczamy dwa związki: dwutlenek tytanu i tlenek cynku. Czasem producenci stosują również tlenek żelaza z węglanem cynku, które zwiększają ochronę przed promieniowaniem UV-A i mają lekko różowy odcień, co wykorzystywane jest w kosmetykach barwiących skórę.

Filtrów chemicznych jest więcej. Najpopularniejsze z nich to:

• Octocrylen,
• Benzophenon-3,
• Octyl salicylate,
• Octyl methoxycinnamate,
• Avobenzone,
• Tinosorb,
• Mexoryl.

Bardzo często producenci stosują zestaw kilku filtrów chemicznych, ponieważ zwiększa to ochronę przeciwsłoneczną. Część filtrów chemicznych jest niestabilna i wymaga zastosowania odpowiednich stabilizatorów. Taką funkcję spełnia Octocrylen lub Octyl salicylate.

Filtry mineralne w formie nanocząstek

Filtry mineralne cechują się silnym bieleniem skóry i utrudnioną aplikacją, dlatego producenci często stosują je w formie nanocząstek. Wielkość cząstek filtrów mineralnych waha się między 20 µm a 300 µm, natomiast nanocząstek od 20 µm do 80 µm. Ponieważ formy nano mogą być bardziej reaktywne i zwiększać ryzyko powstawania wolnych rodników, aby temu zapobiec, pokrywa się je związkami krzemu, np. dimetikonem.

Naturalne filtry przeciwsłoneczne – czy działają?

Popularność naturalnych kosmetyków i ekologicznego stylu życia wzrasta, dlatego rośnie również zainteresowanie naturalnymi filtrami przeciwsłonecznymi, takimi jak olej z pestek malin, olej z rokitnika czy olej z marchwi. Zawarte w nich karotenoidy pochłaniają szkodliwe promieniowanie, jednak należy pamiętać, że odbywa się to w niewielkim stopniu i skutecznej ochrony przeciwsłonecznej nie powinno się opierać wyłącznie na olejach kosmetycznych. Można je stosować jako dodatkową ochronę, jednak nie powinny stanowić jedynej bariery przed promieniowaniem.

Dlaczego dzieci są bardziej zagrożone szkodliwym wpływem promieniowania słonecznego?

Ze względu na fakt, że skóra niemowląt i małych dzieci jest cieńsza niż u dorosłych oraz ma mniejszą zawartość melaniny, są one bardziej narażone na negatywny wpływ promieniowania ultrafioletowego. Promienie UV głębiej przenikają do skóry, a ze względu na niedojrzałość immunologiczną łatwiej dochodzi do mutacji w warstwie podstawnej skóry pod wpływem UV.

Noworodki i małe dzieci są zdecydowanie bardziej narażone na poparzenie słoneczne. Z tego względustosowanie ochrony przeciwsłonecznej jest obowiązkowe.
Poniżej przedstawiono rekomendacje Amerykańskiej Akademii Pediatrów w zakresie stosowania ochrony przeciwsłonecznej.

Zaleca się, aby u dzieci stosować ochronę co najmniej 30 SPF. U dzieci o fototypie skóry typu I lub II, dzieci z alergią lub skórą atopową powinno się używać silniejszych filtrów – 50+.
Od drugiego roku życia poleca się filtry chemiczne, jednak dla dzieci o szczególnie wrażliwej skórze lub skłonności do alergii bezpieczniejsze będą filtry mineralne na bazie dwutlenku tytanu.

Specjalne grupy pacjentów: osoby immunoniekompetentne

Nie tylko dzieci są szczególnie narażone na promieniowanie słoneczne. Osoby po przeszczepieniu narządów, przyjmujące immunosupresanty lub poddawane agresywnej chemioterapii są bardziej narażone na konsekwencje wynikające z ekspozycji na promieniowanie słoneczne.
Nawet 40% pacjentów po przeszczepie zachoruje na nowotwór skóry, który będzie charakteryzował się cięższym przebiegiem i bardziej agresywnym typem. 90% nowotworów skóry u tych pacjentów to rak podstawnokomórkowy i kolczystokomórkowy.

Zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwory skóry zagrożeni są również pacjenci leczący się na zapalne choroby jelit i przyjmujący immunosupresję.
Tym grupom pacjentów warto przypominać o konieczności stosowania ochrony przeciwsłonecznej, unikania ekspozycji na słońce i stosowania kremów z filtrem UV. Pamiętajmy jednak, że takie restrykcyjne unikanie słońca może zahamować syntezę witaminy D i konieczna może okazać się suplementacja doustna.

Pacjenci przyjmujący leki uwrażliwiające na promieniowanie słoneczne – co farmaceuta powinien rekomendować?

Reakcje fototoksyczne związane są z obecnością w cząsteczce leku fotolabilnych grup funkcyjnych. Ze względu na budowę cząsteczki leku, jesteśmy w stanie przewidzieć, czy dany lek zwiększa ryzyko takich reakcji. Mogą wystąpić po przyjęciu leku doustnie, parenteralnie lub miejscowo.

Do pojawienia się reakcji fototoksycznej dochodzi od kilku minut do kilku godzin od ekspozycji na lek i promieniowanie słoneczne. Objawy przypominają oparzenie słoneczne – na skórze chorego może pojawić się rumień lub pęcherze. Zmiany mogą dotyczyć również paznokci (fotoonycholiza). Pacjent może się także skarżyć na świąd. Wymienione objawy dotyczą tych obszarów skóry, które zostały poddane ekspozycji na słońce.

Do leków, które mogą uwrażliwiać skórę pacjenta na promieniowanie słoneczne, zaliczamy:

• niektóre antybiotyki – tetracykliny, fluorochinolony, cefalosporyny, biseptol, azytromycyna, amoksycylina, a także furazolidon;
• leki przeciwbólowe, również o kategorii dostępności OTC – szczególnie ketoprofen;
• chlorpromazynę i prometazynę;
• furosemid;
• ketokonazol i inne leki przeciwgrzybicze;
• leki przeciwnowotworowe.

Pacjentom, którzy przyjmują powyższe leki, należy przypominać o konieczności unikania słońca – szczególnie w porze najsilniejszego promieniowania – a także stosowania filtrów ochronnych – także w pochmurne dni. Za reakcje fototoksyczne odpowiada bowiem promieniowanie UV-A, które dociera do skóry również w pochmurny dzień.

Czy kremy z filtrem mogą być szkodliwe dla skóry i zdrowia?

Działanie estrogenowe filtrów chemicznych

Octocrylen, jedna z częściej stosowanych substancji w drogeryjnych kosmetykach z filtrem UV, podejrzewana jest o szkodliwy wpływ na funkcjonowanie układu hormonalnego i działanie estrogenowe.
Komitet Naukowy ds. Bezpieczeństwa Konsumentów zaleca, aby stężenie Octocrylenu jako filtra UV nie przekraczało 10%. Należy zwrócić uwagę na fakt, że Octocrylen często pełni funkcję filtra UV w kosmetykach kolorowych czy szminkach do ust. W przypadku łącznego stosowania dwóch preparatów z tym składnikiem zaleca się, aby stężenie Octocrylenu w kosmetyku pełniącym funkcję filtra UV nie przekraczało 9%, a w kosmetyku nakładanym wyłącznie na twarz czy usta – 10%.

Nanocząsteczki filtrów fizycznych

Producenci kremów z filtrami fizycznymi często stosują nanocząsteczki dwutlenku tytanu lub tlenku cynku. Dzięki temu konsystencja kremu jest delikatniejsza, a sam kosmetyk nie daje efektu bielenia skóry, łatwiej się go rozsmarowuje, przez co częściej i chętniej jest stosowany przez konsumentów.
Nanocząstki mogą jednak gromadzić się w mieszkach włosowych, co wzbudziło wątpliwości, czy są bezpieczne i nie będą sprzyjać miejscowym lub uogólnionym reakcjom niepożądanym. Udowodniono jednak, że nanocząstki nie przenikają do głębszych warstw skóry oraz są dobrze tolerowane. Aby uniknąć powstawania wolnych rodników tlenowych, nanocząstki otacza się materiałem, który redukuje powstawanie rodników. Według współczesnej wiedzy filtry mineralne w formie nanocząstek są bezpieczne i rekomendowane do codziennego stosowania, szczególnie u najmłodszych i osób o wrażliwej skórze.

Potencjał alergizujący benzofenonu-3

Benzofenon-3 to popularny filtr chemiczny. Zgodnie z Ustawą o kosmetykach producenci zobowiązani są do informowania konsumenta na opakowaniu o zawartości tej substancji w kremie z filtrem. Dotyczy to jednak tylko tych preparatów, w których stężenie beznofenonu-3 wynosi co najmniej 0,5%. Obowiązek ten związany jest z ryzykiem działania alergizującego. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że alergia ta występuje stosunkowo rzadko.

Ponadto Komitet Naukowy ds. Bezpieczeństwa Konsumentów w 2021 roku zwrócił uwagę, że beznofenon-3 stosowany jako filtr UV w stężeniu 6% nie jest bezpieczny. Maksymalne bezpieczne stężenie beznofenonu-3 to obecnie 2,2%. Podobnie jak w przypadku Octocrylenu, przy wyższych stężeniach benzofenon-3 może wpływać na układ hormonalny.

Zasady prawidłowego stosowania kremów z filtrami przeciwsłonecznymi

Do uzyskania właściwej ochrony przeciwsłonecznej niezbędna jest prawidłowa aplikacja kosmetyku z filtrami UV. Producenci zalecają, aby nakładać ok. 2 mg/cm2 kremu, ponieważ dla takiej ilości badana jest skuteczność filtrów. Zastosowanie mniejszej porcji sprawi, że krem nie zapewni nam deklarowanej przez producenta ochrony. Warto przypominać o tym pacjentom, ponieważ aplikacja zbyt małej ilości kosmetyku to najczęstszy błąd popełniany w trakcie stosowania ochrony przeciwsłonecznej.

Aby ułatwić pacjentowi odmierzenie właściwej ilości, można posłużyć się przelicznikiem – metodą łyżeczki, która określa, że na twarz powinno nałożyć się ilość zbliżoną do połowy objętości łyżeczki od herbaty, natomiast na każdą kończynę po dwie łyżeczki, dodatkowo jedna porcja na stopy, pośladki i dłonie. Jedna łyżeczka to porcja, którą powinniśmy nałożyć na dekolt i brzuch.

Osoby po przeszczepieniu narządów, przyjmujące immunosupresanty lub poddawane agresywnej chemioterapii są bardziej narażone na konsekwencje wynikające z ekspozycji na promieniowanie słoneczne.

Można też odmierzać preparaty metodą dwóch palców – nakładamy krem na długość dwóch palców – serdecznego i wskazującego. W ten sposób odmierzamy niezbędną ilość do posmarowania twarzy.
Dorosły na jednorazową aplikację powinien zużyć ok. 30–35 ml kosmetyku.

W trakcie aplikacji nie powinno się również zapominać o takich fragmentach skóry jak uszy, usta i powieki.
Dodatkową ochronę i silniejsze filtry należy zastosować na blizny i znamiona, skórę uszkodzoną, po zabiegach kosmetycznych czy miejsca ze zmianami pigmentacyjnymi.

Ważne, aby przypominać pacjentom, że aplikację kremów z filtrem należy ponawiać – u dzieci nawet co 2 h i każdorazowo po kąpieli, silnym spoceniu się lub wytarciu skóry.

---

Źródła:
https://ptsf.pl/archiwum/terapia-przeciwbakteryjna-a-polekowa-nadwrazliwosc-na-swiatlo-przy-ktorych-lekach-istnieje-koniecznosc-unikania-slonca, stan z dnia 9.05.2023.
https://www.woia.pl/dat/attach/1175_witamina-d-rola-i-znaczenie-dla-organizmu---beata-kazmierska.pdf, stan z dnia 9.05.2023.
https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/014/636/original/45-52.pdf?1481035195, , stan z dnia 9.05.2023.
Fotoprotekcja. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Część 2: Stosowanie preparatów zawierających filtry UV.
https://www.termedia.pl/Fotoprotekcja-Rekomendacje-Polskiego-Towarzystwa-Dermatologicznego-Czesc-2-Stosowanie-preparatow-zawierajacych-filtry-UV,56,32151,1,0.html, stan z dnia 9.05.2023.
https://podyplomie.pl/medycyna/37310,reakcje-fotoalergiczne-i-fototoksyczne-po-lekach-problem-lekcewazony, stan z dnia 9.05.2023.
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32022R1176, stan z dnia 9.05.2023.