Opieka farmaceutyczna w geriatrii – czy jest potrzebna i czy może być efektywna?

Analiza wpływu opieki farmaceutycznej na liczbę leków

Aby ocenić efektywność interwencji farmaceutycznych, analizie poddano liczbę leków stosowanych przez pacjentów w trzech punktach czasowych:

• I: przed objęciem pacjenta opieką farmaceutyczną,
• II: po wydaniu przez farmaceutów rekomendacji,
• III: po zakończonym procesie opieki farmaceutycznej.

Analiza wpływu procesu opieki farmaceutycznej na ilościowy aspekt farmakoterapii wykazała, że zaproponowane przez farmaceutów zmiany (gdyby lekarz zastosował wszystkie rekomendacje, punkty czasowe: I vs. II) spowodowałyby istotny spadek zarówno liczby wszystkich pobieranych leków Rp+OTC, jak i leków Rp (p<0,01) oraz OTC (p<0,05). Po uwzględnieniu rekomendacji farmaceutycznych wdrożonych w życie obniżeniu uległa tylko liczba leków Rp+OTC (p<0,01; punkty czasowe: I vs. III).

Zdiagnozowane problemy lekowe

Dodatkowo przeanalizowano problemy lekowe zidentyfikowane przez farmaceutów w procesie opieki farmaceutycznej. Średnia liczba problemów lekowych zdiagnozowanych przez farmaceutów u analizowanych pacjentów wynosiła aż 3,1±1,4 (3,1–7). Wyróżniono osiem kategorii problemów występujących z częstością przedstawiona poniżej:

• stan nieleczony – 82 osoby (30,2% osób, u których farmaceuta zidentyfikował problemy lekowe),
• zbędna terapia – 112 osób (41,3%),
• niewłaściwy lek – 153 osoby (56,5%),
• za niska dawka leku – 40 osób (14,8%),
• za wysoka dawka – 52 osoby (18,2%),
• działania niepożądane – 124 osoby (45,7%),
• niska podatność pacjenta na zalecenia – 128 osób (47,2%),
• interakcje – 145 osób (53,5%).

Rekomendacje farmaceutyczne dotyczyły trzech zakresów. Po pierwsze, potrzeby przeprowadzenia laboratoryjnych badań kontrolnych u 109 osób (40,2% osób, u których farmaceuta zauważył potrzebę wydania rekomendacji). Po drugie, zmiany stylu życia u 105 osób (34,5%) – najczęściej były to zalecenia dietetyczne. Po trzecie zmiany w stosowanej farmakoterapii u 241 osób (88,9%). W tym przypadku najczęściej chodziło o:

• odjęcie leku – dotyczyło to 125 osób (51,2% osób, u których widziano potrzebę interwencji w zakresie farmakoterapii), najczęściej odejmowaną substancją był kwas acetylosalicylowy w dawce kardioprotekcyjnej,
• zamiana leku na inny – u 88 osób (36,5%), najczęściej chodziło o zamianę wyciągów z liścia senesu (Folium sennae) na leki przeczyszczające działające osmotycznie,
• zmiana pory pobierania leku ze względu na interakcje farmakokinetyczno-farmakodynamiczne – 72 osoby (29,9%); najczęściej dotyczyło to omeprazolu i pantoprazolu.

Zgoda na wprowadzenie rekomendacji farmaceutycznych wyrażona została przez 222 pacjentów (89,2%). Lekarze wyrazili zgodę na włączenie rekomendacji farmaceuty u 133 pacjentów (73,5%). Aż u 204 pacjentów (80,6%) objęcie opieką farmaceutyczną przyniosło poprawę ich stanu klinicznego.

Pierwszy w Polsce zwalidowany model opieki farmaceutycznej – „OF-Senior”

Efektem projektu jest model opieki farmaceutycznej w geriatrii „OF-Senior”, którego przydatność została pozytywnie oceniona w warunkach praktyk aptek ogólnodostępnych. Zwalidowany model jest rekomendowany jako podstawa do wprowadzenia w Polsce opieki farmaceutycznej nad pacjentami w wieku podeszłym w systemie opieki zdrowotnej. Podkreślenia wymagają pozytywne opinie o modelu nie tylko wśród farmaceutów, ale również wśród pacjentów i lekarzy.

Wyniki projektu jednoznacznie pokazują, że opieka farmaceutyczna realizowana wobec pacjenta starszego z ciężką wielolekowością:

• przekłada się na poprawę stanu klinicznego pacjenta starszego – zmniejszeniem liczby i nasilenia dolegliwości i objawów,
• jest pozytywnie odbierana przez pacjentów starszych,
• jest pozytywnie odbierana przez lekarzy, którzy są gotowi na współpracę z farmaceutą.

Ustawa o zawodzie farmaceuty i co dalej?

Ustawa o zawodzie farmaceuty z dnia 18 grudnia 2020 roku zmieniła oblicze polskiej farmacji, tworząc możliwość nowego patrzenia na rolę farmaceuty w systemie opieki zdrowotnej. Podkreślić należy, iż choć wspomniany akt prawny wymaga obecnie konstrukcji aktów wykonawczych, które doprecyzują rodzaj i sposób realizacji oraz finansowania poszczególnych usług oraz wymogów edukacyjnych stawianych farmaceutom, stanowi fundament wszystkich przyszłych działań w zakresie opieki farmaceutycznej w Polsce. Aby mogła ona zaistnieć w naszym kraju jako nowe świadczenie zdrowotne, którego celem będzie poprawa jakości farmakoterapii pacjentów, potrzeba jest przede wszystkim mądrych farmaceutów, którzy podejmą wyzwanie.

Farmaceutom stającym wobec opieki farmaceutycznej potrzebne jest kształcenie w zakresie praktycznej pracy z trudnym starszym pacjentem z wielolekowością i wielochorobowością oraz rozumienia jego potrzeb, a także umiejętności współpracy i podjęcia dialogu z lekarzem. Jednak przede wszystkim potrzeba odwagi oraz zmiany utartego dotychczas sposobu myślenia o roli farmaceuty w systemie po to, aby by krok po kroku tworzyć nową rzeczywistość polskiej farmacji.

Wyniki projektu „OF-Senior” stanowią pierwszy w Polsce sprawdzony w praktyce aptek ogólnodostępnych model opieki farmaceutycznej, gotowy do zaaplikowania w praktyce. Model oparty jest o funkcjonujące od wielu lat standardy opieki farmaceutycznej realizowanej w Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, a jego efektywność wykazana została w warunkach polskich aptek ogólnodostępnych.