Pacjent z depresją w aptece

Leki przeciwdepresyjne

Leki przeciwdepresyjne (LPD) mają potwierdzoną skuteczność w terapii umiarkowanych i ciężkich postaci depresji, przede wszystkim w zakresie niwelowania zaburzeń nastroju, łagodzenia lęku, w leczeniu zaburzeń apetytu oraz zaburzeń snu.

Najbardziej korzystne dla pacjenta cierpiącego z powodu objawów depresji jest jednoczesne zastosowanie farmakoterapii oraz psychoterapii. Leki przeciwdepresyjne nie powinny być stosowane rutynowo w łagodnych postaciach depresji, które mogą być leczone wyłącznie z wykorzystaniem psychoterapii oraz zmian stylu życia.

Odpowiednia konsultacja z pacjentem, któremu pierwszy raz przepisane zostały leki przeciwdepresyjne, może okazać się kluczowa dla powodzenia terapii ze względu na niedostateczny compliance (a więc budzącą wątpliwości współpracę pacjenta z pracownikiem ochrony zdrowia), które często towarzyszy terapii LPD.

Pamiętaj, aby poinformować zaniepokojonego pacjenta, że leki przeciwdepresyjne nie są uzależniające. Efekty występujące po nagłym odstawieniu leku wynikają z gwałtownego zaburzenia stężenia neurotransmiterów, jednak u podłoża tego stanu nie leży uzależnienie fizyczne ani psychiczne.

Początek działania leków przeciwdepresyjnych

Należy poinformować pacjenta, że efekt przeciwdepresyjny LPD zaczyna się pojawiać po upływie ok. dwóch tygodni, a w ciągu kilku pierwszych tygodni farmakoterapii istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, przede wszystkim myśli samobójczych, lęku oraz nadmiernego pobudzenia.

Leki przeciwdepresyjne a prowadzenie pojazdów

Leki przeciwdepresyjne mogą zaburzać zdolność do prowadzenia maszyn i pojazdów, jednak dostępne dane w tej kwestii nie są rozstrzygające. Zaburzenia koncentracji i refleksu zależą od wieku kierowcy, dawki i rodzaju stosowanego leku przeciwdepresyjnego, fazy terapii przeciwdepresyjnej oraz intensywności i ewentualnego nawrotu objawów depresji. Z tego powodu bezwzględny zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych nie jest konieczny.

Warto pamiętać, że na leki przeciwdepresyjne (w przeciwieństwie do leków psychotropowych oraz narkotyków) nie jest wymagana specjalna recepta, a zasady ich realizacji nie różnią się niczym od wydawania innych leków.

Dobór leków przeciwdepresyjnych

Różnice między poszczególnymi grupami leków dotyczą przede wszystkim działań niepożądanych oraz toksyczności przy przedawkowaniu. Toksyczność leku przeciwdepresyjnego jest czynnikiem, który należy brać pod uwagę jako ryzyko farmakoterapii, zwłaszcza wśród pacjentów niestabilnych emocjonalnie.
Decyzja o wyborze konkretnej grupy leków powinna być podjęta na podstawie przede wszystkim obrazu klinicznego i prezentowanych objawów, a następnie obecności chorób towarzyszących, historii leczenia, ryzyka popełnienia samobójstwa przez pacjenta, jego preferencji co do formy leku, kosztów terapii, doświadczenia klinicznego lekarza oraz odpowiedzi na poprzednie próby farmakoterapii.

Gdy do apteki zgłasza się pacjent, któremu skończyły się leki przeciwdepresyjne, pamiętaj, że nagłe przerwanie terapii może prowadzić do obniżenia jakości życia pacjenta w postaci zaburzeń snu oraz objawów grypopodobnych i nasilenia myśli samobójczych. Nagły brak leku przeciwdepresyjnego może być podstawą do wystawienia recepty farmaceutycznej na kontynuację terapii.

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (ang. Selective Serotonin Reuptake Inhibitors, SSRI) to leki pierwszego wyboru w umiarkowanych oraz ciężkich postaciach depresji. Leki należące do tej grupy to sertralina, citalopram, escitalopram, fluoksetyna, paroksetyna i fluwoksamina.

Leki te zmniejszają wychwyt zwrotny serotoniny z przestrzeni synaptycznej o ok. 60–80%, co prowadzi do zwiększenia jej stężenia i czasu przebywania w przestrzeni synaptycznej.

Leki należące do grupy SSRI znajdują szerokie zastosowanie nie tylko w terapii depresji, ale i w leczeniu wielu innych zaburzeń psychicznych, takich jak: napady paniki, zaburzenia kompulsywne, lęki społeczne, bulimia oraz bóle neuropatyczne.

Działania niepożądane SSRI

Chociaż SSRI są dobrze tolerowaną grupą leków, nawet co drugi pacjent może doświadczać któregoś z działań niepożądanych. Do często występujących (u 10–20% pacjentów) działań niepożądanych należą zaburzenia funkcji seksualnych, nudności oraz wahania wagi. Do zmian masy ciała najrzadziej dochodzi u pacjentów stosujących fluoksetynę, a najczęściej u pacjentów przyjmujących citalopram oraz fluwoksaminę.

Zaburzenia seksualne spowodowane przyjmowaniem SSRI mogą dotyczyć 20–50% pacjentów i obejmują przede wszystkim obniżone libido oraz brak możliwości osiągnięcia orgazmu. Jeśli pacjent nie zauważa poprawy czynności seksualnych w ciągu 8 tygodni, lekarz prowadzący może rozważyć zmniejszenie dawki lub zmianę na inny lek.

W czasie terapii wystąpić mogą również bóle oraz zawroty głowy, lęk i bezsenność, zwłaszcza w pierwszych tygodniach. Ważnym działaniem niepożądanym SSRI, występującym przede wszystkim wśród pacjentów starszych stosujących diuretyki pętlowe, jest hiponatremia, czyli zbyt niski poziom sodu.
Część leków z grupy SSRI, przede wszystkim citalopram, mogą wydłużać odcinek QT, zwiększając tym samym ryzyko wystąpienia zagrażającej życiu arytmii serca w postaci baletu serca (fr. torsade de pointes). Do objawów torsade de pointes należy kołatanie serca, zawroty głowy, omdlenia; balet serca może prowadzić do nagłej śmierci pacjenta, poprzedzonej utratą przytomności.

Paroksetyna oraz fluwoksamina związane są z większym ryzykiem wystąpienia mdłości, a fluoksetyna oraz sertralina mogą powodować nadmierne pobudzenie. Sertralina wiąże się również z większym ryzykiem zaburzeń funkcjonowania przewodu pokarmowego, przede wszystkim wystąpienia biegunek. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny nie powinny być stosowane u pacjentów znajdujących się w manii, w tym w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD).

Nagłe odstawienie oraz przedawkowanie SSRI

Nagłe odstawienie leków przeciwdepresyjnych z grupy SSRI może prowadzić do wystąpienia objawów podobnych do grypy (takich jak bóle głowy, rozbicie mięśniowe, katar, kaszel czy gorączka) oraz objawów ze strony przewodu pokarmowego i zaburzeń snu. Odstawienie leku przeciwdepresyjnego z tej grupy powinno odbywać się przez co najmniej 4 tygodnie, przy czym najmniejsze ryzyko wystąpienia objawów odstawienia związane jest ze stosowaniem fluoksetyny.

Zaleca się, aby u pacjentów, u których udało się ustabilizować lub wyeliminować objawy depresji, kontynuować terapię przez 6 kolejnych miesięcy lub nawet dwa lata w przypadku nawracających epizodów depresji.

Przedawkowanie leku należącego do grupy SSRI zdarza się rzadko. Ze względu na dobry profil bezpieczeństwa i ich selektywność przyjęcie nawet 30-krotności dziennej dawki nie powoduje zagrażających życiu objawów. Niemal we wszystkich przypadkach samobójstw popełnianych z wykorzystaniem SSRI dochodziło do ekstremalnego przekroczenia dawki oraz jednoczesnego przyjęcia innych leków.

Według badań przeprowadzonych w Polsce epizody dużej depresji występują u ok. 3% populacji, a rozpowszechnienie małej depresji, dystymii i zaburzeń afektywnych jednobiegunowych nie przekracza 1%.