O doborze podłoża maściowego. Możliwości wykorzystania Lekobazy PhC, Lekobazy LUX i Pentravanu.

Obecne w podłożu struktury liposomalne wpływają na poprawę penetracji substancji czynnych. Pentravan wykazuje działanie epidermalne, diadermalne, a także endodermalne. W zależności od miejsca aplikacji substancje czynne mogą wywoływać działanie miejscowe (stosowane punktowo dostarczane są przez skórę do mięśni czy stawów) lub działanie ogólnoustrojowe – podczas smarowania skóry cienkiej i dobrze ukrwionej (np. w pobliżu pach, pachwin) czy błon śluzowych. Z tego względu podłoże to może być wykorzystywane jako nośnik substancji przeciwbólowych, przeciwzapalnych, miejscowo znieczulających oraz hormonów aplikowanych na błonę śluzową pochwy. Preparaty sporządzone z wykorzystaniem Pentravanu stosowane są w hormonalnej terapii zastępczej jako alternatywa dla plastrów, w leczeniu endometriozy, niepłodności, dolegliwości związanych z menopauzą oraz stanów zapalnych wymagających miejscowego leczenia hormonalnego [3, 8, 15]. Należy pamiętać, że ze względu na delikatną strukturę liposomów, maści na tym podłożu najlepiej wykonać w moździerzu lub w unguatorze, stosując niskie obroty. Zastosowanie wysokich obrotów może bowiem prowadzić do zniszczenia struktury podłoża [3, 5]. W Tabeli 6 przedstawiono przykłady receptur (16–22) z wykorzystaniem Pentravanu [3, 5, 6, 8].

Recepty nr 21 i 22 stanowią przykład leków recepturowych stosowanych w krajach Europy Zachodniej w terapii endometriozy. Gestrinon (pochodna 19-nortestosteronu) to substancja o udowodnionej skuteczności w leczeniu dolegliwości bólowych związanych z endometriozą. Resweratrol zmniejsza grubość patologicznie przerośniętego endometrium. Danazol jest lekiem wywierającym działanie androgenne oraz niewielkie estrogenne i progestagenne. W wyniku jego stosowania dochodzi do zmniejszenia ognisk endometriozy i zaniku endometrium. W Polsce gestrinon nie posiada rejestracji, resweratrol występuje w postaci kapsułek dostępnych bez recepty, danazol zarejestrowany jest w postaci tabletek doustnych (Danazol Polfarmex 100 mg) [18–22].

Pentravan oraz Lekobaza PhC są podłożami przydatnymi w recepturze preparatów półstałych zawierających w swoim składzie sildenafil, który jest coraz częściej wykorzystywanym składnikiem w recepturze półstałych postaci leku. Punkt uchwytu sildenafilu znajduje się w naczyniach krwionośnych, zasadne zatem jest sporządzanie preparatów z wykorzystaniem podłoży umożliwiających głębszą penetrację substancji. W związku ze znikomą rozpuszczalnością substancji w wodzie (< 1%) [23], do sporządzania maści/kremów z sildenafilem zaleca się wykorzystanie podłoży uwodnionych, nietłustych tj. Pentravan czy Lekobaza PhC, aby nie hamować procesu uwalniania substancji z vehiculum [3, 24]. Substancja podana drogą doustną wykazuje szereg działań niepożądanych (tj. silny ból głowy, nudności, wymioty czy reakcje alergiczne). Podanie miejscowe jest zatem drogą alternatywną ze względu na szybsze działanie i zmniejszenie działań ubocznych. Sildenafil aplikowany jest na skórę w terapii m.in. szczeliny odbytu, objawu Raynauda (zblednięcie, zasinienie, a następnie zaczerwienia skóry palców rąk i/lub stóp pod wpływem działania zimna; wystąpienie objawu jest wynikiem gwałtownego skurczu, a następnie rozkurczu małych tętniczek w palcach rąk i stóp), twardziny (tzw. sklerodermia – przewlekła choroba tkanki łącznej o podłożu immunologicznym) czy zaburzeń erekcji u mężczyzn (gdy przeciwwskazane jest doustne podanie leku). Po podaniu na błonę śluzową pochwy przyczynia się do zwiększenia grubości błony endometrium i wzrostu efektywności zabiegów zapłodnienia in vitro (bywa stosowany w połączeniu z progesteronem). Sildenafil poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych powoduje zwiększony napływ krwi do macicy i w konsekwencji lepsze dotlenienie tkanki, co może łagodzić dolegliwości spowodowane skurczami mięśni gładkich [3, 25–27].

Sildenafil pro receptura występuje w postaci soli – cytrynianu, co należy uwzględnić podczas wykonywania obliczeń. Leki gotowe również zawierają sildenafil w postaci cytrynianiu, jednak należy mieć na uwadze, że dawki podawane są w przeliczeniu na masę czystego sildenafilu. 100 mg czystego sildenafilu odpowiada 140,48 mg cytrynianu [3].

1 ml kremu 3,6% zawierającego 5 g cytrynianu sildenafilu jest równoważny 1 tabletce preparatu doustnego zawierającego 100 mg sildenafilu (dostępność w miejscu działania ok. 40%) [3, 24]. Narzędziem, które umożliwi dokładne dawkowanie dozy preparatu, jest końcówka dozująca GAKO (adapter ExactDose™), dzięki której jednorazowo odmierzana jest porcja 0,5 ml preparatu przy każdym obrocie „motylka” (Rycina 5). Końcówkę dozującą GAKO nakręca się na końcówkę tuby od miksera aptecznego. Wykazano, że 0,5 ml maści (niezależnie od zastosowanego podłoża) waży zazwyczaj ok. 0,5 g (0,45–0,49 g) [3, 24]. Końcówka ta ułatwia dawkowanie leków silnie działających, np. glikokortykosteroidów, które wymagają precyzyjnego dozowania [3].

Źródła:

1. Wolski, T.; Kędzia, B. Farmakoterapia skóry, cz. II. Przenikanie substancji przez skórę. Post. Fitoter. 2019, 20 (2), 154–158.
2. Jachowicz R. (red.) Receptura apteczna. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2021.
3. Strona internetowa: akademiafagronu.pl.
4. Sznitowska M. Farmacja stosowana. Technologia postaci leku. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017.
5. Pandyra-Kowalska, B. Receptura okiem praktyka – część druga. Dobór podłoża w zależności od problemu terapeutycznego. Aptekarz Polski, 2020, dostępne online: http://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/receptura-okiem-praktyka-czesc-druga-dobor-podloza-w-zaleznosci-od-problemu-terapeutycznego-%EF%BB%BF/ (stan z dn. 7.03.2022).
6. Poradnik receptury współczesnej Fagron, cz. 1, wydanie II poprawione 2015 Fagron sp. z o.o. Kraków 2015.
7. Gajewska M., Sznitowska M. (red.) Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji. Fundacja Pro Pharmacia Futura, Warszawa 2022.
8. Receptariusz ginekologiczny. Fagron sp. z o.o. Kraków 2019.
9. Naumova, I.; Castelo-Branco, C. Current treatment options for postmenopausal vaginal atrophy. Int. J. Wemens Health, 2018, 10, 387–395.
10. Ketoprofen, charakterystyka produktu. Dostępne online: https://www.mp.pl/pacjent/leki/leki/doctor_subst.html?id=444 (stan z dn. 7.03.2022).
11. Fernandes, T.; Costa-Paiva, L.H.; Pedro, A.O.; Baccaro, L.F.; Pinto-Neto, A.M. Efficacy of vaginally applied estrogen, testosterone, or polyacrylic acid on vaginal atrophy: a randomized controlled trial. Menopause, 2016,23, 792–798.
12. Fernandes, T.; Pedro, A.O.; Baccaro, L.F.; Costa-Paiva, L.H. Hormonal, metabolic, and endometrial safety of testosterone vaginal cream versus estrogens for the treatment of vulvovaginal atrophy in postmenopausal women: a randomized, placebo-controlled study. Menopause, 2018, 25, 641–647.
13. Pandyra-Kowalska, B.; Czechowska, D. Receptura okiem praktyka. Jak sporządzić preparaty z mocznikiem? Aptekarz Polski, 2021, dostępne online: https://www.aptekarzpolski.pl/receptura/receptura-okiem-praktyka-jak-sporzadzac-preparaty-z-mocznikiem/ (stan z dn. 07.03.2022).
14. Mocznik. Dostępne online: http://recepturaapteczna.cba.pl/wp-content/uploads/2018/09/Procedura-nr-II-sporz%C4%85dzanie-ma%C5%9Bci-typu-zawiesina-z-mocznikiem-i-kwasem-salicylowym-wykonywanej-z-wykorzystaniem-unguatora.pdf (stan z dn. 7.03.2022).
15. Pentravan®. Dostępne online: https://fagron.com/en/company/news/pentravanr-new-route-administration-innovative-treatments (stan z dn. 7.03.2022).
16. Szymańska, E.; Winnicka, K. Pentravan i chlorowodorek prometazyny – nowe surowce do receptury. Recepta.pl, 2017, maj, 26–29.
17. Pandyra-Kowalska, B. Receptura okiem praktyka – część czwarta. Recepturowe możliwości leczenia bólu. Aptekarz Polski. 15.05.2020.
18. Pentravan®. Dostępne online: https://www.researchgate.net/publication/323864048_Feasibility_Study_Evaluating_PentravanR_for_the_Intravaginal_Administration_of_Active_Pharmaceutical_Ingredients_to_Reduce_Pelvic_Pain_Related_to_Endometriosis (stan z dn. 7.03.2022).
19. Gestrinon, Danazol. Dostępne online: https://br.fagron.com/sites/default/files/page/attachment/folder_pentravan_0.pdf (stan z dn. 07.03.2022).
20. Gestrinon, resveratrol. Dostępne online: https://gr.fagron.com/sites/default/files/product/document/fagron_endomytriosis_flyer_2019_en_web.pdf (stan z dn. 7.03.2022).
21. Danazol. Dostępne online: http://leki.urpl.gov.pl/files/25_Danazol_tab.pdf (stan z dn. 7.03.2022).
22. Danazol. Dostępne online: https://br.fagron.com/sites/default/files/revista_pentravan.pdf (stan z dn. 7.03.2022).
23. Sildenafil. Dostępne online: https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Sildenafil-citrate (stan z dn. 7.03.2022).
24. Sildenafil. Dostępne online: https://akademiafagronu.pl/sildenafil-w-recepturze/ (stan z dn. 7.03.2022).
25. Tehraninejad, E.S.; Khazaei, N.; Ayati, E.; Azimaraghi, O. Effect of vaginal sildenafil on in vitro fertilization success rates in women with previous failed in vitro fertilization attempts. Asian J. Pharm. Clin. Res. 2018, 11, 486.
26. Dmitrovic, R.; Kunselman, A.R.; Legro, R.S. Sildenafil citrate in the treatment of pain In primary dysmenorrhea: a randomized controlled trial. Hum. Reprod. 2013, 28, 2958–2965.
27. Sildenafil. Dostępne online: https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04948151 (stan z dn. 7.03.2022).