Repozycjonowanie leków w onkologii

Koncepcja zmiany przeznaczenia leku (tzw. reprofiling leków) wiąże się z prostym, ale niezwykle istotnym spostrzeżeniem: niektóre leki pierwotnie stosowane w leczeniu jednej choroby mogą skutecznie leczyć inne schorzenia, takie jak nowotwory.

W przeszłości powstało kilka strategii mających na celu opracowanie nowych metod leczenia raka oraz wprowadzenie odpowiednich wymogów laboratoryjnych i regulacyjnych do warunków klinicznych. Nowe cele farmakologiczne, immunoterapie jako adiuwanty, badania symulacyjne in silico lub synergiczne kombinacje leków – to przykłady innowacji w dziedzinie zmiany przeznaczenia leków.

Jednym z przykładów repozycjonowania w onkologii jest talidomid, który został wprowadzony do leczenia w 1958 roku jako lek przeciwdrgawkowy. Wkrótce stał się popularnym lekiem przeciwwymiotnym, który skutecznie hamował mdłości u kobiet ciężarnych, obniżał ciśnienie krwi i znosił migrenowe bóle głowy. Jednak ze względu na działanie teratogenne został wycofany z użycia i uznany za toksyczny. Przez wiele lat był przykładem zagrożeń, jakie niesie ze sobą rozwój farmaceutyczny.

Obecnie talidomid przeżywa swój renesans dzięki wprowadzeniu go do terapii przeciwnowotworowej oraz jako lek przeciwzapalny immunomodulacyjny. Talidomid hamuje chemotaksję limfocytów i leukocytów wielojądrzastych, zmniejsza ekspresję cząsteczek adhezyjnych ICAM-1 oraz hamuje prezentację antygenów przez układ MHC klasy II. Jest antagonistą działania prostaglandyn, serotoniny, histaminy, acetylocholiny i glikokortykosteroidów. Hamuje także produkcję ROS. Lek zmniejsza wydzielanie TNFα, IL-5, nie zmieniając jednocześnie nasilenia syntezy IL-1, IL-6, GM-CSF. Stymulujące działanie talidomidu obserwuje się natomiast w kierunku wydzielania IL-2, które wykazują działanie antyproliferacyjne i przeciwnowotworowe. Ważnym efektem działania talidomidu jest ograniczanie angiogenezy poprzez obniżenie poziomu VEGF i bFGF. Dzięki temu talidomid hamuje neowaskularyzację nowotworów: szpiczaka plazmocytowego, czerniaka, glejaka, raka prostaty, nerki, gruczołu piersiowego i jajnika.

Źródła:
Rokicka-Piotrowicz M. Thalidomide in the treatment of multiple myeloma. Contemporary Oncology/Współczesna Onkologia. 2001; 5(4): 161–164.
https://www.mdpi.com/journal/biomolecules/special_issues/3GREWHGJZ7, stan z dnia 4.11.2023.