Skuteczność i bezpieczeństwo typowych neuroleptyków

Lewomepromazyna

Lewomepromazyna jest alifatyczną pochodną fenotiazyny, która wykazuje zbliżone do chloropromazyny działanie przeciwpsychotyczne, silniejsze działanie uspokajające, a także przeciwdepresyjne. Działa głównie antagonistycznie w stosunku do receptorów dopaminergicznych w OUN, ale podobnie jak inne neuroleptyki wykazuje także działanie antagonistyczne w stosunku do innych układów neuroprzekaźnikowych. Siła działania przeciwpsychotycznego jest  umiarkowana, lek wykazuje również działanie uspokajające, przeciwdepresyjne, przeciwwymiotne, przeciwhistaminowe, antyadrenergiczne, antycholinergiczne i stosunkowo słaby wpływ na układ pozapiramidowy, podwyższa próg bólowy i powoduje efekt amnestyczny.

Promazyna

Promazyna to łagodny neuroleptyk z grupy alifatycznych pochodnych fenotiazyny, wykazujący silne działanie uspokajające zwłaszcza na początku leczenia, słabe działanie przeciwwytwórcze, przeciwlękowe i słabe przeciwautystyczne. Wywiera słaby wpływ na układ wegetatywny i pozapiramidowy, działa też umiarkowanie przeciwwymiotnie. Jest antagonistą receptorów dopaminowych i podobnie jak inne neuroleptyki hamuje neuroprzewodnictwo w układzie limbicznym i nigrostriatalnym. Stosunkowo silnie blokuje receptory α1-adrenergiczne, wykazuje umiar- kowane działanie przeciwhistaminowe oraz cholinolityczne.

Działania niepożądane podczas stosowania promazyny występują rzadziej i są na ogół słabiej nasilone niż chloropromazyny. Ze strony OUN najczęściej występują: senność, upośledzenie koncentracji, nadmierne zahamowanie motoryczne, zaburzenia snu, depresja. Lek powoduje zaburzenia czynności układu pozapiramidowego, takie jak: zespół parkinsonowski (spowolnienie ruchów, drżenie, wzmożenie napięcia mięśniowego pochodzenia pozapiramidowego).

Perazyna

Perazyna to piperazynowa pochodna fenotiazyny, wykazująca umiarkowane działanie uspokajające, przeciwautystyczne, przeciwwytwórcze, w słabym stopniu działanie aktywizujące. Nieznacznie wpływa na układ pozapiramidowy i wegetatywny. Wykazuje również działanie przeciwhistaminowe, spazmolityczne i przeciwwymiotne. Perazyna jest uważana w Polsce za lek pierwszego wyboru w leczeniu zespołów urojeniowych ze względu na małą toksyczność i zrównoważony profil działania.

Do najczęściej występujących działań niepożądanych związanych ze stosowaniem perazyny zalicza się mlekotok, będący wynikiem zwiększonego wydzielania prolaktyny. Często występują także: zmiana ciśnienia wewnątrzgałkowego, obrzęk błony śluzowej nosa, zaparcia, trudności w oddawaniu moczu, zwiększenie masy ciała, suchość błon śluzowych jamy ustnej, nasilone pragnienie, zaburzenia czynności seksualnych.

Prochlorperazyna

Jest to neuroleptyk I generacji z grupy pochodnych fenotiazyny z łańcuchem bocznym piperazyny w cząsteczce. Wykazuje działanie przeciwwymiotne, neuroleptyczne, antydopaminergiczne (blokuje receptory D2 w strefie chemorecepcyjnej), cholinolityczne, blokuje receptory α-adrenergiczne.

Stosowanie prochlorperazyny wiąże się z występowaniem działań niepożądanych. Zaliczamy do nich: spadek ciśnienia tętniczego, niedociśnienie ortostatyczne, zaburzenia rytmu serca, rozszerzenie źrenic, zaburzenia widzenia, suchość w jamie ustnej, objawy hiperprolaktynemii (mlekotok, zaburzenia miesiączkowania), reakcje alergiczne, objawy pozapiramidowe, ostre dyskinezy, ostre dystonie, parkinsonizm polekowy, pobudzenie ruchowe, złośliwy zespół neuroleptyczny oraz późne dyskinezy.

Haloperidol

Haloperidol to silny lek neuroleptyczny, pochodna butyrofenonu, o silnym działaniu przeciwpsychotycznym i uspokajającym. Zmniejsza niepokój, agresję, pobudzenie psychoruchowe, skłonność do omamów i urojeń. Działa silnie na objawy wytwórcze schizofrenii. Wykazuje także działanie przeciwwymiotne, silnie hamuje nudności i czkawkę. Blokuje receptory dopaminergiczne, zwłaszcza typu D2, wykazuje właściwości antycholinergiczne, wiąże się również z receptorami opioidowymi.

Stosowanie haloperidolu wiąże się z możliwością wystąpienia działań niepożądanych. Haloperidol wykazuje podobny profil działań niepożądanych do chloropromazyny, wykazuje jednak zdecydowanie słabsze działanie cholinolityczne, rzadziej też występują objawy ze strony układu krążenia, natomiast występują silniejsze i częstsze za- burzenia ze strony układu pozapiramidowego: zespół parkinsonowski (spowolnienie ruchów, drżenie, wzmożenie napięcia mięśniowego). Stosunkowo często może występować również akatyzja (przymusowy niepokój ruchowy), ostry zespół dyskinetyczny, późne dyskinezy. Obserwowano też zespoły dystoniczne (głównie u przewlekle leczonych, po nagłym odstawieniu lub nagłym zmniejszeniu dawki), hipotermia, hipertermia, apatia, a także napady drgawkowe. Może również spowodować złośliwy zespół neuroleptyczny.

Chloroprotyksen

Chloroprotyksen należy do pochodnych tioksantenu i wykazuje głównie silne działanie uspokajające i przeciwlękowe oraz słabe działanie przeciwwytwórcze i przeciwautystyczne. Działa również przeciwhistaminowo i przeciwwymiotnie (poprzez hamowanie chemoreceptorów w rdzeniu kręgowym). Jego działanie przeciwpsychotyczne polega na blokowaniu postsynaptycznych receptorów dopaminergicznych w mózgu oraz na blokowaniu receptorów α-adrenergicznych i hamowaniu uwalniania większości hormonów podwzgórzowych i przysadkowych.

Ryzyko wystąpienia działań niepożądanych zwiększa  się  w  przypadku długotrwałego stosowania dużych dawek chloroprotyksenu. Podczas stosowania dużych dawek na początku leczenia najczęściej występują: zmęczenie, niedociśnienie ortostatyczne, senność, apatia. Objawy te zwykle ustępują samoistnie.

Flupentyksol

Flupentyksol w małych dawkach (do 3 mg p.o.) wykazuje działanie przeciwdepresyjne, przeciwlękowe i aktywizujące; w większych dawkach działa silnie przeciwpsychotycznie, aktywizująco i przeciwlękowo. W małych i średnich dawkach (p.o. do 25 mg/d, i.m. do 100 mg co 2 tyg.) nie działa uspokajająco; stosowanie większych dawek wiąże się z występowaniem nieswoistego działania uspokajającego. Działanie przeciwpsychotyczne związane jest z antagonizmem względem receptorów dopaminergicznych i wtórnym wpływem na inne układy neuroprzekaźnikowe. Lek wykazuje silne powinowactwo do receptorów D1 i D2, α1-adrenergicznych oraz 5-HT2.

Większość działań niepożądanych zależy od dawki flupentyksolu. Częstość występowania i nasilenie są największe we wczesnej fazie leczenia i ulegają zmniejszeniu podczas jego kontynuacji. Zaburzenia ruchowe mogą wystąpić zwłaszcza na początku leczenia; zwykle można je opanować, zmniejszając dawkę flupentyksolu i/lub podając leki przeciw parkinsonizmowi. Nie zaleca się jednak rutynowego, profilaktycznego podawania tych leków. Podczas stosowania flupentyksolu bardzo często występują senność, akatyzja, hiperkinezja, hipokinezja oraz suchość błony śluzowej jamy ustnej.

Zuklopentyksol

Zuklopentyksol to pochodna tioksantenu, neuroleptyk wykazujący silne działanie uspokajające, umiarkowane przeciwwytwórcze i słabe przeciwautystyczne. Wywiera słaby wpływ na układ wegetatywny i umiarkowany na układ pozapiramidowy. Nieswoiste działanie sedatywne zanika po kilku tygodniach leczenia. Mechanizm działania związany jest z antagonizmem względem receptorów dopaminergicznych i wtórnym wpływem na inne układy neuroprzekaźnikowe. Lek wykazuje silne powinowactwo do receptorów dopaminergicznych D1 i D2, α1-adrenergicznych i 5-HT2 oraz słabe do receptorów histaminowych H1.

Większość działań niepożądanych jest zależna od dawki zuklopentyksolu. Częstość występowania i nasilenie są największe we wczesnej fazie leczenia i ulegają zmniejszeniu podczas jego kontynuacji. Zaburzenia ruchowe mogą wystąpić zwłaszcza na początku leczenia; zwykle  można  je  opanować, zmniejszając dawkę zuklopentyksolu lub podając leki przeciw parkinsonizmowi. Najczęściej występujące działania niepożądane to senność, akatyzja, hiperkinezja, hipokinezja, suchość błony śluzowej jamy ustnej.

Podsumowanie

W leczeniu schizofrenii oprócz LPP I generacji, czyli neuroleptyków typowych, stosowane są również nowsze leki, tzw. atypowe (LPP II generacji), które przez stosunkowo długi czas uznawane były za bardziej skuteczne. Jednak na podstawie przeprowadzonej metaanalizy stwierdzono, że nie ma istotnych różnic między atypowymi i typowymi lekami przeciwpsychotycznymi, biorąc pod uwagę częstość odstawiania leków, a ocena odstawiania leków wydaje się atrakcyjna, ponieważ odzwierciedla jednocześnie skuteczność leku i działania niepożądane.

---

Źródło:

1. https://indeks.mp.pl/leki/find.php?kind=atc&id=N05A, stan z dnia 2019.08.13.
2. Nicolas A. Crossley, Miguel Constante, Phillip McGuire, Paddy Power. Efficacy of atypical v. typical antipsychotics in the treatment of early psychosis: metaanalysis. The British Journal of Psychiatry (2010) 196, 434–439.
3. W. Kostowski. Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. 2006, PZWL. http://www.psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_4_2013/587Tyszkowska_PsychiatrPol2013_47_4.pdf, stan z dnia 2019.08.13.

Tekst opublikowany w numerze 5/2019 czasopisma Recepta