Standardy ochrony małoletnich w aptece

Ustawa o przeciwdziałaniu przestępczości na tle seksualnym nakłada obowiązek wprowadzenia standardów ochrony małoletnich (SOM) na organizatorów różnych typów działalności skierowanej do osób poniżej 18. roku życia, w tym działalności medycznej. Eksperci argumentują, że z regulacji zawodu farmaceuty można wnosić, iż aptekę ogólnodostępną należy uznać za działalność medyczną, co implikuje konieczność wdrożenia SOM.

Termin wdrożenia upłynął 15 sierpnia 2024 r. Mimo że ustawodawca przewidział 6 miesięcy na przygotowanie, niektóre podmioty, w tym apteki, dowiedziały się o tym obowiązku w ostatniej chwili. Konieczność wprowadzenia SOM w aptekach stała się jasna praktycznie w przeddzień wejścia w życie przepisów, co zaskoczyło środowisko farmaceutyczne.

Standardy ochrony małoletnich (SOM) to procedury chroniące osoby poniżej 18. roku życia przed przemocą, w tym seksualną. Zgodnie z nowelizacją ustawy o przeciwdziałaniu przestępczości na tle seksualnym („Ustawa Kamilka”) weszły w życie 15 lutego 2024 r. z terminem wdrożenia do 15 sierpnia tego roku. SOM określają zasady bezpiecznych relacji między personelem różnych podmiotów a małoletnimi i wskazują zachowania niedozwolone oraz procedury interwencji w przypadku podejrzenia, że dziecko jest krzywdzone.

Ustawa o przeciwdziałaniu przestępczości na tle seksualnym nakłada obowiązek wprowadzenia SOM na organizatorów wszelkiej działalności skierowanej do osób poniżej 18. roku życia, w tym oświatowej, opiekuńczej, wychowawczej, religijnej, artystycznej, medycznej, sportowej i rekreacyjnej.

Standardy ochrony małoletnich w aptece

Obowiązek wdrożenia SOM dotyczy również aptek, co mogłoby wydawać się zaskakującą interpretacją. Choć apteki nie udzielają bezpośrednio świadczeń medycznych małoletnim, ustawa o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym nie precyzuje, że działalność medyczna danego podmiotu ochrony zdrowia publicznego musi być skierowana stricte do dzieci. Eksperci argumentują, że z  regulacji zawodu farmaceuty można wnosić, iż aptekę ogólnodostępną należy uznać za działalność medyczną, co implikuje konieczność wdrożenia SOM. Wynika to z faktu, że wykonywanie zawodu farmaceuty ma na celu ochronę zdrowia pacjenta i zdrowia publicznego, co można interpretować jako rodzaj działalności medycznej, nawet jeśli nie zawsze polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych w ścisłym rozumieniu prawa.

W opinii Naczelnej Izby Aptekarskiej wyrażonej w Komunikacie z dnia 14 sierpnia 2024 r. apteki świadczące w coraz większym zakresie usługi w ramach opieki farmaceutycznej, szczepienia ochronne i świadczenia w pilotażowym programie dotyczącym zdrowia reprodukcyjnego, w ramach którego farmaceuci mogą doradzać również osobom małoletnim, powinny wdrożyć stosowne standardy postępowania. NRA opracowała i opublikowała wzorcowe „Standardy ochrony małoletnich w aptece ogólnodostępnej i punkcie aptecznym”.

Co farmaceuta powinien zrobić w przypadku podejrzenia krzywdzenia małoletniego?

Procedura interwencji w aptece w przypadku podejrzenia, że małoletni jest krzywdzony, obejmuje identyfikację oznak krzywdzenia przez przeszkolony personel, natychmiastową reakcję – poinformowanie kierownika lub osoby odpowiedzialnej, a w razie bezpośredniego zagrożenia życia dziecka – powiadomienie służb. Następnie należy zgłosić podejrzenie odpowiednim instytucjom i dostarczyć szczegółowy opis sytuacji. Każde zdarzenie musi być dokładnie udokumentowane i poufnie przechowywane. Apteka powinna współpracować z instytucjami ochrony małoletnich, a cały personel regularnie uczestniczyć w szkoleniach dotyczących rozpoznawania oznak krzywdzenia i procedur interwencyjnych.

Główną osobą odpowiedzialną za przyjmowanie zgłoszeń i koordynowanie działań powinien być kierownik apteki lub wyznaczony przez niego farmaceuta ds. bezpieczeństwa małoletnich, wybrany spośród doświadczonych pracowników apteki. Podczas interwencji w przypadku podejrzenia krzywdzenia dziecka obowiązują trzy zasady:

1. priorytet bezpieczeństwa dziecka – wszystkie działania mają na celu ochronę przed dalszą krzywdą;
2. poufność, która wymaga, aby informacje były dostępne tylko dla osób odpowiedzialnych za interwencję;
3. bezzwłoczność, co oznacza, że działania muszą być podjęte natychmiast zgodnie z ustalonymi procedurami.

Pierwszą reakcją w kontakcie z pokrzywdzonym dzieckiem powinno być wsparcie emocjonalne oraz zadbanie o jego bezpieczeństwo. W razie potrzeby dziecko może być odizolowane od potencjalnych sprawców w bezpiecznym pomieszczeniu apteki. Kierownik apteki lub wyznaczony farmaceuta powinien informować rodziców lub opiekunów prawnych o sytuacji, chyba że istnieje podejrzenie, że to oni są sprawcami zdarzenia – w takim przypadku informacje powinny być przekazywane wyłącznie odpowiednim służbom. Działania interwencyjne powinny obejmować skontaktowanie się z policją, sądem opiekuńczym lub innymi właściwymi instytucjami w celu zgłoszenia zdarzenia i podjęcia odpowiednich działań. W przypadku potrzeby zapewnienia tymczasowej opieki kierownik apteki lub wyznaczony farmaceuta ds. bezpieczeństwa małoletnich powinien podjąć działania w celu zabezpieczenia małoletniego do czasu przybycia odpowiednich służb.

Okresowe aktualizowanie standardów

Przegląd i aktualizacja standardów powinny zapewniać ich zgodność z przepisami prawa, aktualnymi wytycznymi oraz najlepszymi praktykami, aby zagwarantować wysoki poziom ochrony dzieci. Standardy należy więc przeglądać regularnie co dwa lata lub nadzwyczajnie w przypadku zmiany przepisów, wystąpienia incydentu bądź wprowadzenia nowych usług mogących wpłynąć na bezpieczeństwo dzieci. Za przegląd odpowiada kierownik apteki, który powinien inicjować proces, nadzorować analizę, proponować zmiany oraz wdrażać zaktualizowane standardy, a także monitorować ich skuteczność.

Za co odpowiedzialny jest właściciel apteki?

Podmiot prowadzący aptekę powinien:

• zapewniać personelowi dostęp do aktualnych materiałów szkoleniowych dotyczących SOM,
• organizować szkolenia i warsztaty, aby pracownicy byli świadomi i dobrze przygotowani do ich stosowania,
• monitorować i oceniać przestrzeganie standardów przez personel, a w razie potrzeby identyfikować dalsze potrzeby szkoleniowe,
• współpracować z kierownikiem apteki w celu wdrażania i doskonalenia SOM,
• zapewniać dokumentowanie przeprowadzonych szkoleń.

Udostępnianie standardów ochrony małoletnich w aptece

Apteka musi zapewnić rodzicom, opiekunom i dzieciom dostęp do pełnych informacji o zasadach stosowanych przez nią w celu ochrony małoletnich. Standardy te powinny budować zaufanie do apteki i umożliwiać rodzicom aktywny udział w ochronie dzieci. Powinny być transparentne, łatwo dostępne w formie pisemnej, elektronicznej i ustnej oraz zrozumiałe dla odbiorców, niezależnie od ich wieku i wiedzy. Najlepiej, aby były dostępne w aptece w widocznym miejscu, w broszurach informacyjnych oraz na stronie internetowej apteki.

Dokumentowanie i archiwizacja

Wszystkie działania podjęte w odpowiedzi na zgłoszenie, w tym decyzje, rozmowy i przekazane informacje, powinny być dokładnie dokumentowane i przechowywane w bezpiecznym miejscu, zgodnie z przepisami o ochronie danych osobowych. Każdy incydent zagrażający dobru małoletniego powinien być rejestrowany w specjalnym Rejestrze Zdarzeń, który może mieć formę papierową lub elektroniczną. Rejestr zawiera informacje takie jak numer zgłoszenia, data i godzina, dane zgłaszającego, opis zdarzenia, dane dziecka, dane osoby odpowiedzialnej za przyjęcie zgłoszenia, podjęte działania oraz wynik interwencji. Zgłoszenie incydentu powinno być również udokumentowane w formularzu, a wszystkie rozmowy i ustalenia – w notatkach służbowych.

Dokumentacja powinna być przechowywana w bezpiecznym miejscu, w zamykanej szafie lub na zabezpieczonym serwerze, z dostępem wyłącznie dla uprawnionych pracowników. Dane osobowe muszą być chronione zgodnie z RODO, a dokumentacja powinna być archiwizowana przez co najmniej 5 lat lub do zakończenia postępowań. Po upływie tego okresu dokumenty należy zniszczyć zgodnie z obowiązującymi procedurami.