Surowce farmaceutyczne stosowane w leczeniu trądziku i przebarwień potrądzikowych

Trądzik stanowi poważny problemem dermatologiczny. Receptura apteczna stwarza możliwości przygotowania preparatów o zindywidualizowanych składach i dawkach. Leki recepturowe stanowią uzupełnienie preparatów produkowanych przemysłowo.

Trądzik jest jednym z częściej występujących problemów dermatologicznych, dotyczącym zarówno populacji dziecięcej, jak i osób dorosłych. W ostatnich latach rozwój nauk biomedycznych przyczynił się do ogromnego postępu w rozumieniu patogenezy trądziku. Zaowocowało to wprowadzeniem nowych metod terapeutycznych, dzięki czemu ta przewlekła i nawrotowa  choroba daje się coraz łatwiej i skuteczniej leczyć.

Trądzik pospolity (Acne vulgaris) jest najbardziej powszechną odmianą trądziku. Największa zapadalność przypada na okres dojrzewania, nie- mniej schorzenie może rozwijać się także przed okresem pokwitania i utrzymywać w wieku dorosłym. Zmiany trądzikowe zlokalizowane są na twarzy, plecach czy klatce piersiowej. Wykwity chorobowe można również obserwować na kończynach (głównie na ramionach) oraz na pośladkach. Charakterystyczny dla tej choroby jest łojotok obszarów skóry bogatych w gruczoły łojowe, tworzenie się zaskórników, krostek zapalnych, grudek i blizn. Etiopatogeneza trądziku jest wieloczynnikowa, a jako główną przyczynę wskazuje się zakażenie mieszków włosowych oraz gruczołów łojowych występujące na skutek nad- miernego wydzielania sebum (łój prowadzi do zamykania  porów skóry), a co za tym idzie formowania wykwitów pierwotnych, czyli zaskórników [1-9]. W obrębie zaczopowanych gruczołów łojowych powstaje środowisko sprzyjające rozwojowi beztlenowych bakterii Propionibacterium acnes (P. acnes), które uważane są obecnie za jedyny czynnik bakteryjny związany z trądzikiem [1, 10, 11].

Kolejną pod względem częstotliwości występowania odmianą trądziku jest trądzik różowaty (Acne rosacea). Definiowany jest jako przewlekła, zapalna choroba skóry twarzy, dotycząca osób w wieku dojrzałym, która polega na występowaniu wykwitów rumieniowych (teleangiektazji – poszerzonych naczyń krwionośnych), grudkowych i krostkowych. Trądzik różowaty to niejednolity zespół objawów o różnej etiologii. Dominującym z nich jest napadowe czerwienienie skóry twarzy („okres prerosacea”). Wystąpienie lub zaostrzenie zmian spowodowane jest głównie stresem i ekspozycją na słońce, a także spożywaniem alkoholu, korzystaniem z sauny lub basenów z chlorowaną wodą, zaburzeniami endokrynologicznymi, stosowaniem leków obniżających stężenie cholesterolu oraz preparatów glikokortykosteroidowych na skórę twarzy, dużymi dawkami witamin B6 i B12 czy występowaniem opryszczki wargowej. Nie ma on podłoża bakteryjnego, a zmiany na ogół nie są ropne. U niektórych chorych stwierdza się też obecność nużeńca ludzkiego (Demodex folliculorum) oraz drożdżaków [11-13]. Diagnoza konkretnego rodzaju trądziku jest niezbędna do jego skutecznego leczenia. Poszczególne rodzaje trądziku przedstawiono w tabeli 1.

Uwzględniając patogenezę trądziku pospolitego, można wyodrębnić kilka metod jego skutecznego leczenia: redukcja nadmiaru łoju, wpływ na rogowacenie ujść mieszków włosowych, oddziaływanie na bakterie zaangażowane w proces powstawania zmian trądzikowych oraz zmniejszenie stanu zapalnego. Obecnie na rynku dostępne są liczne substancje, które wykorzystują przynajmniej jeden z powyższych mechanizmów. Wybór preparatu uzależniony jest od stopnia nasilenia choroby. Podstawowe schematy leczenia farmakologicznego obejmują: miejscowe retinoidy, nadtlenek benzoilu, kwas azelainowy, antybiotyki do stosowania miejscowego (na skórę) i o działaniu ogólnym (doustne), doustne retinoidy (tabela 2). Ograniczeniem w stosowaniu antybiotyków jest narastająca oporność bakterii, dlatego nie są one lekami pierwszego wyboru. W celu zmniejszenia ryzyka jej rozwoju należy unikać monoterapii miejscowej antybiotykiem, jak również jednoczesnego stosowania antybiotykoterapii ogólnej i miejscowej, gdyż zwiększone jest wówczas ryzyko powstania lekooporności. Leczenie danym preparatem powinno trwać co najmniej dwa miesiące, aby możliwa była ocena jego skuteczności. Znacząca poprawa stanu skóry pojawia się zazwyczaj po półrocznej terapii. Wskazane jest również stosowanie różnych preparatów zależnie od pory dnia (jeden na dzień, inny na noc) lub kuracja naprzemienna lekami z  różnych grup. Wartościową opcją terapeutyczną są także  preparaty  łączące leki o różnym mechanizmie działania (tabela 2). Ich zaletą jest synergistyczne działanie poszczególnych składników oraz wygoda dla pacjenta, a co za tym idzie – lepsza współpraca i ścisłe stosowanie się do zaleceń lekarskich [1-7, 9, 11]. Leki przeciwbakteryjne (niebędące antybiotykami), których rola polega na hamowaniu P. acnes, stanowią podstawę terapii trądziku. Należy mieć również na  uwadze,  że przy stosowaniu preparatów do użytku zewnętrznego bardzo istotna jest ich prawidłowa aplikacja – nakładanie zbyt dużej ilości w celu osiągnięcia jak najszybszych rezultatów nie zwiększy skuteczności leczenia, za to może nasilić działania niepożądane. Preparat należy rozprowadzić cienką warstwą na całą powierzchnię twarzy, a nie punktowo. W trakcie leczenia wskazane jest bezwzględne unikanie preparatów drażniących [7-9, 11].

W leczeniu miejscowym trądziku różowatego złotym standardem jest stosowanie metronidazolu w stężeniu 0,75%-1% w postaci żelu lub kremu. Ponadto, stosuje się kwas azelainowy, nadtlenek benzoilu oraz brymonidynę (selektywny agonista α2-adrenoreceptora) w postaci żelu. Preparat zawierający brymoidynę (Mirvaso) wskazany jest do stosowania u osób dorosłych, w celu łagodzenia zaczerwienienia twarzy na skutek zwężania naczyń krwionośnych. Jest to pierwszy lek, który zwalcza ten objaw choroby. Spośród stosowanych miejscowo antybiotyków, tak jak w przypadku trądziku pospolitego, szczególne miejsce przypada makrolidom oraz tetracyklinom. Stosowane są nie ze względu na swoje właściwości przeciwbakteryjne, lecz pośrednie działanie ochronne na naczynia, a także wywierają efekt przeciwzapalny. Nie łagodzą natomiast objawu, jakim jest rumień [1, 11-13]. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zaleca także stosowanie iwermektyny w stężeniu 1% (preparat Soolantra® Cream) – lek stanowi alternatywę dla metronidazolu. Charakteryzuje się właściwościami przeciwzapalnymi oraz aktywnością wobec nużeńca. W przypadku stwierdzenia obecności nużeńca, można także zastosować krotamiton [11-14].

W obiegowej opinii panuje przekonanie, że w walce z trądzikiem skuteczne jest promieniowanie słoneczne. Intensywne opalanie w trakcie terapii zwiększa jednak ryzyko wystąpienia podrażnień  skóry, dlatego nie powinno być traktowane jako sposób leczenia. Narażanie zmienionej chorobowo skóry na promieniowanie UV skutkuje także powstawaniem przebarwień potrądzikowych. Mogą się one również pojawiać w wyniku uszkodzenia skóry podczas wyciskania  wykwitu. W skórze zaburzony zostaje proces melanogenezy, co powoduje powstawanie plam [1, 4, 8].'