Wkrótce pilotaż. Opieka farmaceutyczna coraz bliżej

Rozmowa z dr hab. n. med. Agnieszką Neumann-Podczaską, ekspertem Zespołu ds. Opieki Farmaceutycznej przy Ministrze Zdrowia, Kierownikiem Studiów Podyplomowych Opieka Farmaceutyczna w Geriatrii, adiunktem Pracowni Geriatrii Katedry i Kliniki Medycyny Paliatywnej Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu.

Tomasz Osadowski: Przez wiele ostatnich lat opieka farmaceutyczna funkcjonowała jako postulat środowisk farmaceutów, mający zmienić rolę polskich farmaceutów w systemie ochrony zdrowia i pozwolić na wykorzystanie pełni ich kompetencji zawodowych dla dobra społecznego. Nie miała jednak umocowania prawnego i w konsekwencji w zasadzie nie funkcjonowała w praktyce. Jak ocenia Pani perspektywę innowacyjnych zmian w tym zakresie? Proszę o informację, w jakiej obecnie fazie znajdują się prace zespołu powołanego przez Ministra Zdrowia.

Dr hab. n. med. Agnieszka Neumann-Podczaska:

Zespół ds. Opieki Farmaceutycznej został powołany na mocy zarządzenia Ministra Zdrowia z 8 lipca 2020 r. Do zadań zespołu należało przede wszystkim ustalenie przedmiotu oraz zakresu opieki farmaceutycznej, która ma być dostępna w aptekach ogólnodostępnych, a także opracowanie szczegółowej koncepcji jej wdrożenia. Nasze prace były skoncentrowane na praktyce. Mieliśmy ustalić, jakie zadania w zakresie opieki farmaceutycznej będą wykonywane w aptekach ogólnodostępnych. Nie zajmowaliśmy się natomiast zagadnieniami opieki farmaceutycznej w aptekach szpitalnych. Dokonano także analizy potrzeby przeprowadzenia w Polsce pilotażu opieki farmaceutycznej i opracowano szczegółową koncepcję jego przeprowadzenia. Zadaniem zespołu było także określenie źródła i zasad finansowania opieki farmaceutycznej. Podsumowując: analizowaliśmy to, co powinno być robione, jak w szczegółach ma to wyglądać oraz z jakiego źródła, na jakich zasadach i w jakim trybie opieka farmaceutyczna oraz jej pilotaż mają być finansowane.

Czy zespół postuluje określony zakres usług? Wiemy przecież, że w praktyce wielu państw są one bardzo zróżnicowane.

Bazowaliśmy na szerokim katalogu usług dostępnych na świecie. Skoncentrowaliśmy się przede wszystkim na analizie zasadności wprowadzenia siedmiu wybranych usług farmaceutycznych. Są to: usługa kontynuacji recepty, usługa „nowy lek”, przegląd lekowy, leczenie w aptece drobnych dolegliwości, szczepienia ochronne oraz działania profilaktyczne, a wśród nich program profilaktyczny Chorób Układu Krążenia – ChUK oraz wstępne świadczenia profilaktyczne w postaci ankiet lub kwestionariuszy badań przesiewowych pacjentów.

Czy świadczenie usług z zakresu opieki farmaceutycznej będzie wymagać od farmaceuty przygotowania wykraczającego poza zakres wiedzy zdobytej na studiach?

Wypracowano koncepcję trzech poziomów edukacji prowadzących do nabycia przez farmaceutę umiejętności z zakresu opieki farmaceutycznej. Według założonej koncepcji do realizacji większości usług opieki farmaceutycznej wymagana będzie certyfikacja farmaceutów. Jako pierwszy poziom edukacji rozumiane jest kształcenie przeddyplomowe na kierunku farmacja. Drugim są kursy podyplomowe i/lub specjalizacyjne dla określonej usługi farmaceutycznej realizowane w Jednostkach Akredytowanych. Poziom trzeci to studia podyplomowe w zakresie opieki farmaceutycznej dedykowane farmaceutom. Wszystkie te poziomy kształcenia w założeniu uprawniać będą do świadczenia opieki farmaceutycznej, jednakże w zróżnicowanym zakresie, gdyż innego rodzaju poziom kształcenia wymagany będzie dla poszczególnych usług.

Zatem w aptekach będą pracować zarówno farmaceuci świadczący bardziej skomplikowane usługi, jak i osoby wykonujące usługi mniej skomplikowane?

Wybór usług, jakie będzie świadczył farmaceuta, zależeć będzie od jego kompetencji i posiadanej w tym zakresie certyfikacji, a to wpłynie na podnoszenie kompetencji całego środowiska. Taki model uzyskiwania uprawnień do pełnienia poszczególnych usług farmaceutycznych jest dobrze ugruntowany w wielu krajach. Mamy nadzieję, że do różnych form kształcenia podyplomowego przystąpi wielu farmaceutów długo już pracujących w zawodzie. Jako kierownik pierwszych w Polsce studiów podyplomowych z zakresu opieki farmaceutycznej w geriatrii prowadzonych na Uniwersytecie Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu widzę chęć kształcenia się wśród farmaceutów – zarówno pracowników aptek ogólnodostępnych, jak i szpitalnych. Niedługo na rynek wyjdą pierwsi absolwenci naszych Studiów Podyplomowych, przygotowani do świadczenia przeglądu lekowego, który jest usługą najbardziej skomplikowaną. Tutaj bardzo dokładnie trzeba umieć analizować poprawność farmakoterapii, zasadność stosowanych leków, zebrać wywiad medyczny od pacjenta, ale też umieć prowadzić dialog z lekarzem w ramach podejmowanych interwencji. A to nie są zagadnienia łatwe.

Czy zapadły już decyzje, które mogą uruchomić konkretne procesy?

W końcu ubiegłego roku przygotowaliśmy raport z naszych prac. Szczegółowo przedstawiliśmy każdą usługę, a teraz czekamy na decyzję, czy raport zostanie upubliczniony oraz na uwagi Ministra Zdrowia. Na pewno usługa kontynuacji recepty zacznie obowiązywać w ciągu roku od ogłoszenia ustawy o zawodzie. Według prognoz w lipcu 2021 r. będą wdrażane pierwsze pilotaże usług opieki farmaceutycznej, czyli – jak widzimy – to nie jest zbyt odległa przyszłość. Zresztą ta „szybkość działania” ma już miejsce przy obecnych szczepieniach przeciwko COVID-19. Wprowadzono zmiany w ustawie z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń oraz chorób zakaźnych, a to daje możliwość wykonywania szczepień przeciwko COVID-19 przez farmaceutów. To jest bardzo szybki i dynamiczny krok, legitymujący farmaceutów w zakresie ich nowej kompetencji, wokół której występowały bardzo liczne kontrowersje. Bardzo duże nadzieje pokładamy w usługach „nowy lek” oraz „przegląd lekowy”.

Proszę o rozwinięcie. Dlaczego właśnie te usługi?

Usługa „przegląd lekowy” wprowadzi innowacyjność do systemu opieki zdrowotnej w Polsce. Jej wprowadzenie sprawi, że znajdziemy się w czołówce krajów europejskich, zapewniając najwyższe bezpieczeństwo farmakoterapii. Farmaceuta w ramach tej usługi przyjmuje rolę szczególnego eksperta, partnera dla lekarza w opiece nad pacjentami z ciężką wielolekowością, stosujących wielolekowe schematy leczenia. Jest to bardzo ważne, gdyż w Polsce liczba osób leczących się samodzielnie systematycznie wzrasta, a stosowane przez nich samodzielnie preparaty często wchodzą we wzajemne interakcje. Dlatego usługa przeglądu lekowego wniesie poprawę bezpieczeństwa leczenia. Trzeba przyznać, że pomimo iż jest to nowość, mamy już duże doświadczenie w tej usłudze. Dzieje się tak w Poznaniu, gdzie powstał pierwszy – finansowany przez Urząd Miasta Poznania – Punkt Opieki Farmaceutycznej (POF) dedykowany osobom starszym. Już od dwóch lat specjalnie przygotowani farmaceuci, pod opieką merytoryczną ekspertów z zakresu geriatrii i farmakoterapii prowadzą w nich przeglądy lekowe. Przeglądy lekowe odbywają się poza aptekami, w specjalnie na ten cel przygotowanych pomieszczeniach, a rejestracja odbywa się przez miejską infolinię Biuro KONTAKT. Do Punktu Opieki Farmaceutycznej mogą się zatem udać seniorzy z „torbą leków”, by otrzymać konkretną pomoc – analizę farmakoterapii i potrzebne interwencje oraz rekomendacje farmaceutyczne. Punkt Opieki Farmaceutycznej został nagrodzony przez Ministra Zdrowia.

Z kolei usługa „nowy lek” skierowana jest do pacjentów stosujących nowy preparat leczniczy. Farmaceuci szczegółowo instruują pacjentów, jednocześnie edukują ze sposobu stosowania leku i zasad jego stosowania. Pacjenci dzięki temu otrzymują wiedzę na temat zagrożeń i korzyści w związku z nowo przyjmowanym preparatem. Będą lepiej przestrzegać zaleceń terapeutycznych, a to przełoży się później na dalsze korzyści zdrowotne.

Podsumowując, jeśli chodzi o pilotaż usług opieki farmaceutycznej, zakładamy, że pilotaży wymagać będą te najbardziej skomplikowane usługi, jak np. przegląd lekowy, nowy lek czy szczepienia ochronne. Dzięki temu środowisko będzie dobrze przygotowane podczas wprowadzania tych usług na rynek.

Dziękuję za rozmowę. Liczymy, że to rozpoczęcie świadczenia usług z zakresu opieki farmaceutycznej wkrótce zacznie się realizować w praktyce aptecznej.