O jednym ze sposobów praktycznego wykorzystania nowej Farmakopei Polskiej

Odmrożenia pierwszego stopnia

Miesiące zimowe to czas infekcji sezonowych. Aura potrafi przynieść nam w tym właśnie okresie niskie temperatury, wraz z którymi pojawia się inny problem – odmrożenia. Także i tutaj Farmakopea Polska przychodzi z pomocą, proponując recepturę maści ichtamolowo-kamforowej, syn. maści przeciw odmrożeniom (Ichthammolo-camphoratum unguentum, Unguentum contra congelationem, ss. 4837–4838). Nie ma takiego leku gotowego, a arsenał produktów leczniczych o zbliżonych wskazaniach jest skromny. Oto receptura:

Camphora 5,0 cz.
Ichtammolum 15,0 cz.
Adeps lanae 40 cz.
Vaselinum flavum 40 cz.

Co prawda dostępne produkty lecznicze przeznaczone do leczenia odmrożeń nie precyzują na ogół, o którym stopniu mówimy, zarówno jednak one, jak i lek apteczny maść przeciw odmrożeniom powinny być stosowane wyłącznie w przypadku pierwszego stopnia, charakteryzującego się m.in. zaczerwienieniem lub bladością skóry, jej bolesnością, pieczeniem i swędzeniem.

Jak widzimy, substancjami czynnymi maści przeciw odmrożeniom są kamfora (racemiczna) oraz ichtamol. To bardzo ciekawe połączenie i z pewnością wiele osób zapyta, jakie jest jego działanie. Odpowiedź można odnaleźć – oczywiście! – w Farmakopei Polskiej, w bezcennym i wspomnianym już „Wykazie dawek substancji czynnych”. Otóż kamfora ma działanie rozgrzewające, słabo przeciwświądowe, wywołujące miejscowe przekrwienie, a ichtamol – słabo odkażające. I to właśnie dzięki ichtamolowi maść przeciw odmrożeniom niesie z sobą dodatkową korzyść – zapobiega potencjalnym zakażeniom bakteryjnym związanym z odmrożeniami.

Leki o działaniu ochronnym i natłuszczającym suchą, podrażnioną skórę

O korzystnym działaniu maści przeciw odmrożeniom decydują jednak nie tylko substancje czynne, lecz także podłoże. Zwróćmy uwagę, że wazelina żółta działa natłuszczająco, a lanolina dodatkowo łagodząco i zmiękczająco. Połączenie wazeliny żółtej z lanoliną będzie także zapobiegać utracie wody ze skóry i chronić przed dalszym niekorzystnym wpływem czynników atmosferycznych.

I w ten oto sposób doszliśmy do kolejnego problemu pacjentów w okresie zimowym. Niskie temperatury niekoniecznie prowadzą do odmrożeń; znacznie częściej skutkują przesuszoną, podrażnioną, zaczerwienioną i swędzącą skórą. Zjawisko to ulega nasileniu wskutek stosowania płynów do dezynfekcji skóry i detergentów. Znakomicie sprawdza się w takiej sytuacji receptura z Farmakopei Polskiej XIII maść biała (Unguentum album, s. 4877):

Cera alba 5,0 cz.
Vaselinum album 95,0 cz.

Drugi przykład, także z Farmakopei Polskiej, ale już z tej jej części, która stanowi tłumaczenie Farmakopei Europejskiej, to bardzo popularna na zachodzie Europy receptura lanolina uwodniona (Adeps lanae cum aqua, ss. 2164–2165), stanowiąca „mieszaninę 75% (m/m) lanoliny i 25% (m/m) wody”.

Przy okazji omawiania maści białej i lanoliny uwodnionej zwróćmy uwagę, że ustawowa definicja leku aptecznego wcale nie ogranicza nas do Farmakopei Polskiej – dopuszcza wykorzystanie receptur z „innych odpowiednich farmakopei uznawanych w państwach członkowskich Unii Europejskiej”. Nie bez powodu o tym piszemy, warto bowiem polecić jeszcze trzy kolejne proste, łatwe w przygotowaniu i jednocześnie tanie receptury.

Pod wspólną nazwą Lanolin, zarówno w Farmakopei Austriackiej (Österreichisches Arzneibuch), jak i Farmakopei Niemieckiej (Deutschen Arzneibuch), odnajdujemy receptury składające się z lanoliny, wody i parafiny ciekłej, które mogą być sporządzone jako leki apteczne. Oto receptura austriacka (Lanolinum, Cera Lanae cum Aqua composita):

Wollwachs (lanolina) 70 Teile (części)
Gereinigtes Wasser (woda oczyszczona) 20 Teile (części)
Flüssiges Paraffin (parafina ciekła) 10 Teile (części)

W związku z tym, że do obydwu wymienionych farmakopei nie wszyscy mają dostęp, wyjaśnijmy, że recepturę tę wykonuje się poprzez stopienie lanoliny na łaźni wodnej, a następnie połączenie z parafiną ciekłą oraz wodą – do uzyskania jednolitej masy. Po upływie kilku godzin konieczne jest ponowne zmieszanie. Lek przechowuje się bez dostępu światła. Niemiecka Lanolin (Lanolinum) ma skład bardzo podobny:

Dickflüssiges Paraffin (parafina ciekła) 15 Teile (części)
Gereinigtes Wasser (woda oczyszczona) 20 Teile (części)
Wollwachs (lanolina) 65 Teile (części)

Zbliżona składem jest receptura Měkká mast ujęta w Farmakopei Czeskiej (Český lékopis), zawierająca dodatkowo wazelinę żółtą:

Adeps lanae 32,5 g
Paraffinum liquidum 7,5 g
Vaselinum flavum 50,0 g
Aqua purificata 10,0 g

Recepturę wykonuje się poprzez stopienie lanoliny i wazeliny żółtej na łaźni wodnej, połączenie z parafiną ciekłą, dodatek wody o temperaturze 70ºC i mieszanie do ostygnięcia. Odparowaną wodę uzupełnia się do 100,0 g i po upływie 12 godzin ponownie miesza. Lek należy przechowywać w temperaturze od 8ºC do 15ºC, chroniąc od światła.

Leki apteczne na letnie problemy

Myliłby się ktoś, sądząc, że leki apteczne stosować można wyłącznie w zimie! Farmakopea Polska XIII przekazuje recepturę maści z kwasem salicylowym (Acidi salicylici unguentum, ss. 4818–4819):

Acidum salicylicum 1,0–20,0 cz.
Vaselinium album ad 100,0 cz.

Jak widzimy, w przypadku tej receptury Farmakopea Polska dopuszcza dowolność stężenia w zakresie od 1% do 20%, przy czym „Wykaz dawek” zaleca leki o zwykle stosowanych dawkach kwasu salicylowego od 1,0% do 3,0% jako działające antyseptycznie i 10% – keratolitycznie (dawka maksymalna 50%). Leków OTC o działaniu keratolitycznym mamy bardzo dużo i maść z kwasem salicylowym o wysokich stężeniach substancji czynnej nie byłaby wobec nich konkurencyjna. Może się jednak taka stać w przypadku stężeń niższych jako znakomita, bardzo tania, konkurencyjna półstała postać leku do stosowania na potówki występujące w zgięciach i fałdach skórnych.

Z pewnością „tłustość” maści z kwasem salicylowym nie będzie odpowiadać wszystkim pacjentom cierpiącym na stany zapalne skóry pojawiające się w wyniku nadmiernego pocenia. Osobom takim można polecić zasypkę (puder leczniczy) również charakteryzującą się bardzo niską ceną, tym razem wykonaną wedle receptury z obowiązującej Farmakopei Włoskiej (Farmacopea Ufficiale della Repubblica Italiana). To Talco allo zinco ossido (Zinco ossido polvere cutanea): 10 g tlenku cynku połączone z talkiem w dawce 90 g (przechowywanie w szczelnie zamkniętym pojemniku, który nie jest wykonany z metalu). Wedle źródeł włoskich lek ten stosować można na miejsca skóry intensywnie pocące się (działanie odświeżające, osuszające i neutralizujące zapach potu) oraz podrażnione i zaczerwienione w zgięciach i fałdach skórnych (działanie antyseptyczne, osuszające i przyspieszające gojenie).

Zmiany trądzikowe

Kolejny znakomity przykład przydatności receptur z Farmakopei Polskiej to zmiany trądzikowe. Aby lek apteczny był konkurencyjny wobec bardzo szerokiej gamy produktów leczniczych OTC dostępnych w aptekach, konieczne jest użycie wyjątkowych składników! Na przykład nieobecnej w lekach gotowych siarki, odznaczającej się szerokim działaniem przeciwdrobnoustrojowym – przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym. Farmakopea Polska XIII przekazuje recepturę maści siarkowej (Sulfuri unguentum, Unguentum sulfuratum, ss. 4872–4873):

Typowe zastosowanie maści siarkowej to świerzb, z powodzeniem może być ona jednak użyta punktowo w zmianach trądzikowych, w których wykazywać będzie również działanie osuszające. Znakomitym uzupełnieniem receptury tej może być zastosowanie kolejnego leku aptecznego sporządzonego na podstawie receptury z Farmakopei Polskiej XIII – pasty cynkowej z ichtamolem, syn. pasty cynkowej z sulfobituminianem amonowym (Zinci oxidi et ichthammoli pasta, Zinci oxidi et ammonii bituminosulfonatis pasta, ss. 4882–4883):

Zinci oxidum 22,5 cz.
Ichtammolum 22,5 cz.
Tritici amylum 10,0 cz.
Vaselinum flavum 45,0.

To kolejna receptura, której nie odnajdujemy w postaci leków gotowych, w przeciwieństwie do powszechnie znanych: pasty cynkowej (Zinci oxidi pasta, Pasta Zinci, s. 4883) i pasty cynkowej z kwasem salicylowym (Zinci salicylatis pasta, Pasta Zinci salicylata Lassari, Pasta Lassari, s. 4884). Dzięki działaniu ściągającemu tlenku cynku i odkażającemu ichtamolu recepturę tę można stosować zarówno w ropiejących zmianach trądzikowych, jak i w stanach zapalnych skóry występujących po goleniu i depilacji jako alternatywę dla dostępnych bez recepty maści z antybiotykami czy spirytusowych roztworów m.in. kwasu salicylowego, które mogą nadmiernie wysuszać i drażnić skórę.

Zakończenie

Ogromne możliwości, prawda? Tak bardzo poszerzające perspektywy codziennego, aptecznego poradnictwa! Wystarczy już kilka surowców recepturowych, aby naszym pacjentom zagwarantować konkurencyjne, sprawdzone leki, które nie mają swych odpowiedników w postaci leków gotowych. Farmaceuta cieszyć się może natomiast bezcenną satysfakcją z jednoczesnego rekomendowania i wykonania leku.