Anoreksja, bulimia i inne zaburzenia odżywiania z perspektywy farmaceuty

Objawy i powikłania anoreksji

Nieleczona anoreksja prowadzi do postępującego niedożywienia i wyniszczenia organizmu, którego charakterystycznymi objawami są m.in.:

• suchość i łuszczenie się skóry, wypadanie włosów,
• obniżenie temperatury ciała, ciągłe uczucie zimna,
• bóle i zawroty głowy, omdlenia, ciągłe zmęczenie,
• obrzęki, bóle i zaniki mięśni.

U osób z typem bulimicznym anoreksji w wyniku wymiotów często dochodzi do odwodnienia organizmu oraz wykształcenia zaburzeń wodno-elektrolitowych (takich jak niedobór potasu, sodu, wapnia, fosforu, magnezu). Mogą one skutkować rozwojem niewydolności nerek oraz zaburzeniami rytmu serca. Ponadto kontakt z kwaśną treścią żołądkową podczas wymiotów prowadzi do rozwoju próchnicy zębów oraz stanów zapalnych błony śluzowej przełyku i żołądka.

Rzadkie i nieregularne spożywanie posiłków przez osoby z anoreksją skutkuje spowolnieniem pracy przewodu pokarmowego, m.in. opóźnionym opróżnianiem żołądka. Objawia się ono zgagą, nudnościami oraz uczuciem pełności w nadbrzuszu po jedzeniu, co dodatkowo może zniechęcić pacjenta do spożywania posiłków. Spowolniona perystaltyka oraz przewlekłe stosowanie środków przeczyszczających skutkują występowaniem zaparć.

Niedożywienie u osób z anoreksją prowadzi także do wielu zaburzeń hormonalnych. U kobiet bardzo często występuje zanik miesiączki lub opóźnienie wystąpienia pierwszej miesiączki, natomiast u mężczyzn powszechne są zaburzenia potencji i zmniejszenie libido. Z powodu niedoboru glukozy zwiększa się wrażliwość tkanek na insulinę, co prowadzi do zmniejszenia jej stężenia we krwi. Spowolnienie metabolizmu w wyniku głodzenia się skutkuje natomiast zmniejszeniem wydzielania hormonów tarczycy i w konsekwencji niedoczynnością tarczycy.

Zauważ, że pacjentki z anoreksją mogą zajść w ciążę mimo zaniku miesiączki.

Nawet u 60% osób z anoreksją stwierdza się zmniejszenie gęstości mineralnej kości, co z kolei może prowadzić do osteoporozy. Ze względu na zmniejszoną gęstość kostną osoby z anoreksją powinny unikać aktywności fizycznej o dużym nasileniu oraz sportów, które są obarczone ryzykiem upadków lub złamań. Wskazana jest również suplementacja wapnia i witaminy D.

Przewlekłej nieleczonej anoreksji towarzyszą zmiany anatomiczne w mózgu – dochodzi do zaniku istoty szarej, m.in. w móżdżku, w jądrze ogoniastym, podwzgórzu i płatach czołowych, co może przyczyniać się do problemów z koncentracją, pamięcią, stanów depresyjnych i zaburzeń snu. Tym samym konieczna jest farmakoterapia tych schorzeń.

Leczenie anoreksji

Leczenie anoreksji to długotrwały proces, który wymaga indywidualnego podejścia do pacjenta. Główne składowe leczenia stanowią psychoterapia oraz leczenie żywieniowe, natomiast farmakoterapia ma jedynie znaczenie pomocnicze.

Jednym z powikłań anoreksji jest opóźnione opróżnianie żołądka, które skutkuje występowaniem zgagi, nudności oraz uczucia pełności w nadbrzuszu po spożyciu pokarmu. Aby zminimalizować ryzyko nieprzyjemnych objawów po jedzeniu, pacjenci z anoreksją powinni spożywać posiłki w małych porcjach, ale często (5–6 razy dziennie), oraz zwiększyć spożycie pokarmów płynnych i półpłynnych (w tym preparatów odżywczych).

Objętość i wartość energetyczna posiłków musi być zwiększana stopniowo, żeby nie doprowadzić do tzw. zespołu realimentacyjnego (zespołu szoku pokarmowego). Jest on stanem zagrażającym zdrowiu i życiu pacjenta, może prowadzić do niewydolności krążeniowo-oddechowej, a nawet śpiączki, dlatego proponowanie jakichkolwiek preparatów żywieniowych bez konsultacji ze specjalistą będzie złym rozwiązaniem.

U  pacjentów z anoreksją farmakoterapia nie jest zalecana w pierwszym rzucie, może jednak stanowić uzupełnienie leczenia, jeśli nie udało się osiągnąć pożądanego wzrostu masy ciała mimo zastosowania psychoterapii i leczenia żywieniowego. Leczenie farmakologiczne jest wskazane również wtedy, gdy oprócz anoreksji występują schorzenia współtowarzyszące, np. depresja lub zaburzenia lękowe.
Osoby z anoreksją, ze względu na niską masę ciała i zmieniony metabolizm, są bardziej narażone na działania niepożądane i toksyczne leków. Z tego powodu leczenie powinno się rozpoczynać od dawek niższych niż standardowo stosowane.

Najlepiej przebadanym lekiem przeciwpsychotycznym pod kątem zastosowania w leczeniu pomocniczym anoreksji jest olanzapina. Może wspomagać przybieranie na wadze i jest dobrze tolerowana.
Brakuje przekonujących dowodów na to, że stosowanie leków przeciwdepresyjnych wspomaga przyrost masy ciała u osób z anoreksją. Można jednak rozważyć ich zastosowanie, jeśli u pacjenta współwystępują depresja lub zaburzenia lękowe. Grupą leków przeciwdepresyjnych z wyboru są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) ze względu na dobry profil bezpieczeństwa.

W wyniku głodzenia u pacjentów z anoreksją mogą występować objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego, takie jak: bradykardia, niedociśnienie oraz zaburzenia rytmu serca. Z tego powodu nie zaleca się stosowania trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych (TLPD), gdyż mogą wykazywać działanie kardiotoksyczne. Przeciwwskazany jest również bupropion, ponieważ u osób z zaburzeniami odżywiania może zwiększać ryzyko wystąpienia drgawek.