Anoreksja, bulimia i inne zaburzenia odżywiania z perspektywy farmaceuty

Bulimia (żarłoczność psychiczna)

Bulimia, nazywana też żarłocznością psychiczną, jest zaburzeniem psychicznym, w którym pacjent uporczywie koncentruje swoje życie wokół odżywiania się i kontroli masy ciała, a dodatkowo co najmniej 2 razy w tygodniu ma napady niepohamowanego nadmiernego przejadania się. Charakterystyczne dla bulimii jest to, że po epizodach żarłoczności osoba chora, z powodu uczucia wstydu i w obawie przed otyłością, podejmuje tzw. działania kompensacyjne, które mają na celu kontrolowanie masy ciała.

Rozpoznanie bulimii, szczególnie w początkowej fazie, może być trudne, ponieważ masa ciała osób z bulimią, choć podlega wahaniom, zazwyczaj mieści się w granicach normy dla wieku i wzrostu lub nawet występuje niewielka nadwaga. Ponadto pacjenci starają się ukrywać przed bliskimi zarówno epizody obżarstwa, jak i działania kompensacyjne. Wreszcie, osoba z bulimią zwykle ma świadomość problemu, jakim jest przejadanie się, ale nie zdaje sobie sprawy, że problemem są również działania kompensacyjne, stąd nie uważa się za chorą, a jedynie za jedzącą zbyt dużo.

Choroby współtowarzyszące bulimii

Bulimii często towarzyszą inne zaburzenia i schorzenia, np.:

• depresja – nawet u połowy pacjentów z bulimią,
• zespół stresu pourazowego
• (ang. posttraumatic stress disorder, PTSD) – u ok. 45% pacjentów,
• fobia społeczna – u ok. 40% pacjentów,
• ADHD – u ok. 35% pacjentów,
• zespół zależności alkoholowej – u ok. 35% pacjentów.

Osoby z wymienionymi schorzeniami mogą być bardziej podatne na wystąpienie bulimii, ale też bulimia wpływa na rozwój i przebieg chorób towarzyszących. Na przykład osoba z bulimią często traktuje epizody obżarstwa jako „porażkę”, może mieć poczucie winy i wstydu oraz braku kontroli nad własnym życiem. Prowadzi to do pogorszenia samopoczucia, smutku, drażliwości, chwiejności emocjonalnej i może powodować (lub nasilać już istniejące) zaburzenia depresyjne i lękowe lub np. skutkować nadużywaniem alkoholu.

Powikłania bulimii

U osób z bulimią mogą wystąpić próchnica i nadwrażliwość zębów, które wynikają z częstego ich kontaktu z kwaśną treścią żołądkową podczas wymiotów oraz spożywania np. słodyczy w czasie epizodów przejadania się. Częste wymioty mogą prowadzić także do podrażnienia i stanu zapalnego dziąseł, jamy ustnej, gardła i przełyku, a także odwodnienia, niedoborów witaminowych i zaburzeń wodno-elektrolitowych. Nadużywanie środków przeczyszczających może natomiast prowadzić do spowolnienia perystaltyki przewodu pokarmowego i zaparć. Podobnie jak u pacjentów z anoreksją, u osób z bulimią występują zaburzenia cyklu menstruacyjnego, jednak brak miesiączki jest rzadkością.

Leczenie bulimii

Terapia bulimii jest trudna ze względu na zazwyczaj niski poziom motywacji pacjentów do podjęcia leczenia i wprowadzenia zmian żywieniowych oraz duży odsetek osób, które wycofują się z terapii. Często również objawy bulimii utrzymują się mimo podjęcia leczenia, a nawet gdy terapia zakończy się sukcesem, u ok. 30% pacjentów dochodzi do nawrotów choroby. Leczenie dodatkowo utrudnia częste współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych.

Pacjenci z bulimią mają nieprawidłowe nawyki żywieniowe, a ich dieta jest niezrównoważona, co prowadzi do odwodnienia, niedoborów pokarmowych oraz niedożywienia, mimo że wskaźnik BMI często pozostaje w normie. Ponadto szacuje się, że nawet 10% osób z bulimią cierpi na tak zwaną maskowaną otyłość, w której dochodzi do zmiany proporcji składu ciała: wzrostu udziału tkanki tłuszczowej i obniżenia masy mięśniowej przy zachowanym prawidłowym wskaźniku BMI.

Leczenie farmakologiczne stanowi uzupełnienie terapii bulimii, a w przypadku braku dostępu pacjenta do psychoterapii i specjalistycznego leczenia żywieniowego, można rozważyć zastosowanie farmakoterapii jako jedynej formy leczenia.

Potencjalne korzyści z zastosowania farmakoterapii to przede wszystkim redukcja (rzadziej wyeliminowanie) występowania epizodów przejadania się oraz następczych zachowań kompensacyjnych, a także polepszenie kontroli schorzeń współtowarzyszących (np. depresji czy zaburzeń lękowych).

W większości wytycznych leczenia farmakologicznego bulimii zaleca się stosowanie selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) ze względu na dobry profil bezpieczeństwa i potwierdzoną skuteczność. Fluoksetyna to najlepiej przebadany pod kątem terapii bulimii lek z grupy SSRI i jest rekomendowana do stosowana w pierwszej kolejności. Leczenie powinno trwać przynajmniej 6–12 miesięcy (ze względu na ryzyko nawrotów choroby). U pacjentów, którzy nie odpowiadają na leczenie fluoksetyną, można zastosować w drugim rzucie inne leki z grupy SSRI, np. sertralinę, escitalopram lub fluwoksaminę.

Stosowanie trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych (TLPD) jest terapią trzeciego rzutu, zarezerwowaną dla pacjentów, u których nie osiągnięto celów leczenia po podawaniu SSRI. Leki z grupy TLPD mają gorszy profil bezpieczeństwa oraz ich stosowanie wiąże się z większym ryzykiem wzrostu masy ciała, co może zniechęcać pacjentów z bulimią do przyjmowania leków. Mogą jednak być dobrym wyborem u osób, które mają niedowagę.

Jako leczenie trzeciego rzutu u pacjentów otyłych rekomendowany jest topiramat, ponieważ jednym ze skutków ubocznych przyjmowania tego leku jest spadek masy ciała. Z tego samego powodu topiramat nie jest wskazany u osób z niedowagą. Częściej niż u 1 pacjenta na 10 stosujących topiramat mogą wystąpić nudności lub biegunka, a także objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, takie jak zmęczenie, senność, bóle i zawroty głowy oraz zaburzenia nastroju.

Źródło:
Tuszyński, P.K. (red). Psychiatria z perspektywy farmaceuty. Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2020.