Jak poprawić przestrzeganie zaleceń lekarskich przez pacjentów

Rolą farmaceuty sprawującego opiekę farmaceutyczną jest zapewnienie maksymalnej skuteczności i bezpieczeństwa farmakoterapii. Niestety w przypadku pacjentów starszych częsta wielochorobowość, leczenie u wielu specjalistów oraz wielolekowość sprzyjają nieprzestrzeganiu zaleceń lekarskich. Jak temu zaradzić?

Według raportów FDA około 60% pacjentów ma trudności z podaniem nazw przyjmowanych leków, a 30–50% nie przestrzega zaleceń lekarza. Około 20% stosuje leki, które nie zostały im przepisane. Szacuje się, że połowa pacjentów przyjmujących leki przewlekle nie jest konsekwentna w ich zażywaniu, co podwaja ryzyko zgonu w porównaniu z pacjentami, którzy ściśle przestrzegają zaleceń. Pacjenci stosujący się do zaleceń lekarza częściej dbają o zdrowy styl życia, w tym dietę, aktywność fizyczną, regularne wizyty lekarskie i badania profilaktyczne.

Oczywiście lek, który nie jest przyjmowany, nie działa. Badania dotyczące adherencji terapeutycznej wskazują, że Polska również zmaga się z wysokim poziomem nieprzestrzegania zaleceń terapeutycznych. W badaniach nad adherencją wśród pacjentów z nadciśnieniem tętniczym Polska i Węgry wykazują najwyższe odsetki pacjentów ignorujących zalecenia, przy czym część z nich robi to świadomie. Według danych NFZ 57% pacjentów stosujących ramipril miało compliance poniżej 80%, a najniższe wskaźniki obserwowane są w południowo-wschodniej części Polski.

Od czego zależy przestrzeganie zaleceń terapeutycznych?

Na poziom adherence, czyli przestrzegania zaleceń terapeutycznych, wpływa wiele czynników, takich jak wiek pacjenta, jego zdolności percepcyjne, indywidualne podejście do leczenia, rodzaj choroby i sposób jej leczenia, a także organizacja systemu opieki zdrowotnej. Istotne są również inne czynniki, takie jak długi czas terapii, przewlekły i bezobjawowy przebieg choroby, brak zgody pacjenta na diagnozę lub terapię, brak zauważalnych efektów leczenia, polipragmazja, bariera językowa, skomplikowane schematy dawkowania, obawa przed działaniami niepożądanymi, samotność, choroby psychiczne (np. depresja), problemy z pamięcią, demencja oraz wysoki koszt leczenia.

Kiedy najczęściej ujawnia się zjawisko non adherence?

Przestrzeganie zaleceń lekarskich jest wyższe w warunkach szpitalnych, natomiast pacjenci zażywający leki w domu często napotykają trudności, które mogą prowadzić do przerwania leczenia. Terapia wielolekowa i długi czas jej trwania sprzyjają niesystematyczności (non-persistence). Szacuje się, że po sześciu miesiącach leczenia terapię kontynuuje mniej niż połowa pacjentów. Problemy z adherence występują szczególnie w leczeniu chorób przewlekłych, takich jak osteoporoza, hipercholesterolemia, cukrzyca i nadciśnienie tętnicze. W jednym z badań wykazano, że tylko 45% pacjentów z osteoporozą kontynuuje leczenie po roku, a 54% pacjentów stosujących statyny miało przerwy w ich przyjmowaniu trwające ponad 90 dni. Ponadto pacjenci palący, osoby samotne, z depresją oraz ci, którzy nie dbają o aktywność fizyczną, wykazują znacznie niższy stopień adherence. Również częściej nie przestrzegają zaleceń lekarskich.

Badania pokazują, że ponad 11% pacjentów geriatrycznych zmaga się z problemami z połykaniem tabletek i kapsułek, 12% ma trudności z otwieraniem opakowań, a 14% odczuwa dyskomfort z powodu nieprzyjemnego smaku leków. Farmaceuci powinni zatem dostarczać dodatkowych informacji, zadawać pytania dotyczące prawidłowego stosowania leków i, jeśli to konieczne, kontaktować się z lekarzem w celu dostosowania terapii.

Jak objawia się najczęściej non adherence u polskich pacjentów?

Wybiórcze stosowanie leków

Niektórzy pacjenci błędnie uważają, że częściowe stosowanie przepisanych leków wystarczy do kontrolowania choroby. Motywacje takie jak oszczędności lub obawa przed działaniami niepożądanymi mogą prowadzić do wybiórczego stosowania leków. Gdy pacjent stosuje farmakoterapię wybiórczo, warto przeanalizować z nim powody tego postępowania. Decyzje te często mają racjonalne podstawy, a rozmowa z pacjentem może pomóc w dostosowaniu leczenia. Kluczowe jest zrozumienie indywidualnych potrzeb pacjenta i dopasowanie terapii z uwzględnieniem różnych mechanizmów działania leków. Warto pamiętać, że to, co jest oczywiste dla specjalisty, może nie być jasne dla pacjenta.

Rezygnacja z terapii z przyczyn finansowych

W codziennej pracy farmaceuta często spotyka się z pacjentami rezygnującymi z leczenia z powodu problemów finansowych. Statystyki pokazują, że co najmniej jedna czwarta recept nie jest realizowana, a polegające na przerywaniu terapii na kilka dni „wakacje od leków” są powszechne. W takich sytuacjach farmaceuta może pomóc pacjentowi, proponując tańsze leki generyczne, które są często jedynym rozwiązaniem w trudnej sytuacji finansowej. Warto unikać straszenia konsekwencjami nieleczenia i zamiast tego stosować pozytywne przykłady. Farmaceuta może podzielić się historiami innych pacjentów, którzy pomimo trudnej sytuacji zdecydowali się na leczenie z wykorzystaniem leków generycznych. Ponadto pacjenci często nie są świadomi, że mogą wykupić część recepty teraz i resztę później. To rozwiązanie może pomóc im rozpocząć leczenie mimo ograniczeń finansowych.

Zmiana schematu dawkowania

Często zdarza się, że starsi pacjenci modyfikują dawki leków przepisanych przez lekarza z powodu obaw, nieufności do pracowników służby zdrowia lub względów finansowych. Ważne jest, aby uświadomić pacjentom, że zmniejszenie dawki nie zapewnia tego samego efektu terapeutycznego, co pełna dawka. Nowoczesne leki, które działają na zasadzie kontrolowanego uwalniania, mogą utracić swoje właściwości, jeśli są dzielone, co może być groźne dla zdrowia. Farmaceuta powinien dokładnie monitorować dawkowanie leków i jasno wyjaśniać schemat przyjmowania oraz ryzyko interakcji z żywnością i innymi lekami. W przypadku starszych pacjentów zaleca się kilkukrotne powtórzenie instrukcji oraz zapisanie dawkowania na opakowaniu w prosty sposób – należy unikać skrótów i akronimów.