Zadbaj o zdrowe stawy

Podczas wakacyjnego wypoczynku często nawet najbardziej radykalni przeciwnicy aktywnych form spędzania wolnego czasu ulegają przyjemności letnich wędrówek i sportów na świeżym powietrzu. Niezaprzeczalnie – sport to zdrowie, jednak, zwłaszcza w przypadku osób nieprzyzwyczajonych do tego rodzaju aktywności, łatwiej wówczas o kontuzje i urazy. Liczba kontuzjowanych pacjentów wzrasta wtedy w postępie geometrycznym, szczególnie w aptekach położonych w popularnych kurortach turystycznych.

Skręcenia i zwichnięcia

Skręceniem nazywamy uraz tkanek miękkich więzadła i torebki stawowej. Najczęściej dotyczy stawu skokowego (kostki) w wyniku nagłego zgięcia stopy do wewnątrz (uszkodzeniu ulega więzadło skokowo-strzałkowe) lub na zewnątrz (uszkodzeniu ulega więzadło trójgraniaste). Następuje podczas uprawiania sportów wymagających ruchów skrętnych, nieprawidłowego lądowania podczas skoku, ześlizgnięcia się stopy z krawędzi lub gwałtownego wejścia w zagłębienie w ziemi. Nagłe, silne skręcenie stopy powoduje rozciągnięcie więzadeł po stronie bocznej stawu skokowego. Do skręcenia dochodzi wskutek nieprawidłowego przeniesienia siły działającej na staw. Torebka stawowa i więzadła stawowe ulegają wówczas rozciągnięciu, czasami częściowemu przerwaniu, ale nie następuje całkowite przemieszczenie powierzchni stawowych względem siebie. Jeśli siła urazu będzie jeszcze większa, to nastąpi całkowite uszkodzenie tkanek miękkich i dojdzie do przemieszczenia powierzchni stawowych (końców kości) względem siebie – wówczas mamy do czynienia ze zwichnięciem.

Zabierz ze sobą na wakacje:

• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne
• bandaż elastyczny (2 sztuki)
• bandaż opatrunkowy (2 sztuki)
• kompres chłodzący

Objawami skręcenia stawu skokowego są: ból, sztywność, opuchlizna, ograniczony lub w cięższych przypadkach uniemożliwiony zakres ruchu. Ze względu na nagły charakter zdarzenia, ciężko jest mówić o profilaktyce skręceń i zwichnięć – należy głównie pamiętać o wykonaniu solidnej rozgrzewki przed aktywnościami fizycznymi, aby usprawnić działanie mięśni (w tym okołostawowych) i przygotować stawy do wzmożonej ruchomości. Warto jednak znać podstawowe zasady pierwszej pomocy, żeby wiedzieć, jak radzić sobie z urazami, gdy się nam przytrafią.

W przypadku skręcenia specjaliści w zakresie fizjoterapii zalecają wdrożenie zasad, które dla łatwiejszego zapamiętania określamy skrótem POLICE.

P – protection (ochrona) – zabezpieczenie ortopedyczne urazu w celu ograniczenia zakresu ruchu w stawie, taping lub usztywnienie niepozwalające na pogłębienie kontuzji;
OL – optimal loading (optymalne obciążanie) – dopuszczenie do stopniowego ruchu uszkodzonego stawu, który będzie mobilizował gojenie się tkanek, nieprzekraczające granicy doznań bólowych;
I – ice (schładzanie) – obniżenie metabolizmu w wyniku zmniejszenia przepływu krwi przez ochładzane tkanki; w tym celu najlepiej wykorzystać gotowe kompresy żelowe lub cold packi, które emitują chłód dopiero po ich aktywowaniu;
C – compression (kompresja) – zastosowanie delikatnego ucisku w celu zmniejszenia stanu zapalnego i obrzęku;
E – elevation (uniesienie) – podniesienie kończyny powyżej linii serca, co powinno ograniczyć rozrost obrzęku.

Aby złagodzić ból i dyskomfort, pomocne mogą się okazać leki przeciwbólowe i przeciwzapalne – należy jednak pamiętać, że stosujemy je wyłącznie po to, aby wyeliminować nieprzyjemne objawy w początkowej fazie urazu. W późniejszym postępowaniu ograniczamy ich przyjmowanie wyłącznie do sytuacji bólowych utrudniających normalne funkcjonowanie, ponieważ stan zapalny jest swego rodzaju sygnałem dla tkanek, aby regenerowały się do zdrowej i silnej postaci. Skręcony staw jest słabszy i bardziej podatny na kolejne urazy, warto więc pomyśleć o rehabilitacji i fizjoterapii, aby zapewnić jego sprawne działanie w przyszłości.
Zwichnięcia, ze względu na swój bardziej skomplikowany charakter, bezwzględnie wymagają interwencji medycznej i nastawienia uszkodzonych powierzchni stawowych, jednak odpowiednie ich opatrzenie na miejscu zdarzenia znacząco ułatwi dalsze postępowanie.

Przy udzielaniu pierwszej pomocy zarówno w zakresie złamań, jak i zwichnięć należy kierować się zasadą Potta, która mówi, że w złamaniu kości długiej należy unieruchomić sąsiednie stawy, a w złamaniu stawowym lub zwichnięciu należy unieruchomić dany staw i wszystkie kości ten staw tworzące.

Obraz kliniczny zwichnięcia jest dosyć charakterystyczny i obejmuje: ból, obrzęk, krwiak, widoczne zniekształcenie stawu, bolesny opór przy wykonywaniu ruchów biernych (dotknięcie lub próba poruszenia kontuzjowanym miejscem przez osobę udzielającą pomocy), brak ruchów czynnych (niemożność poruszenia zwichniętym stawem przez osobę, która uległa urazowi).

Zwichnięcia kończyn należy unieruchomić w takim ustawieniu, jakie zastano na miejscu wypadku (bez prób nastawiania!). Jeżeli nie ma w dyspozycji profesjonalnego sprzętu do unieruchamiania, należy stabilizować miejsce urazu poprzez przybandażowanie kończyny górnej do klatki piersiowej, a dolnej do drugiej kończyny. W czasie zakładania unieruchomienia na zwichniętą lub złamaną kończynę, nie należy podnosić chorego z podłoża.

Zwyrodnienia

Dokuczliwe dolegliwości bólowe, które mogą zniechęcać do podejmowania aktywności fizycznej lub uaktywnić się w najmniej oczekiwanym momencie po czasie słabego ich nasilenia, mogą być wynikiem choroby zwyrodnieniowej stawów. Jest ona najczęstszym schorzeniem układu ruchu. Rozwija się w wyniku zaburzenia jakości i ilości chrząstki stawowej, której zadaniem jest amortyzowanie ruchów stawu i umożliwienie przesuwania się powierzchni stawowych, co prowadzi do tworzenia wyrośli kostnych czy osłabienia więzadeł zabezpieczających staw.

Ryzyko jej wystąpienia rośnie wraz z wiekiem i jest wyższe u kobiet, jednak istnieje szereg czynników, które mogą zwiększać szanse na przedwczesne pojawienie się objawów lub ich zaostrzenie. Zaliczamy do nich:

• otyłość;
• osłabienie mięśni okołostawowych;
• czynniki zawodowe – przeciążenia wynikające m.in. z częstej pozycji klęczącej, podnoszenia ciężkich przedmiotów, długotrwałego stania, narażenia na wibracje;
• zaburzenia budowy stawu – nieleczone urazy, dysplazje, nieskorygowane nieprawidłowości w budowie (koślawość, szpotawość);
• uprawianie wysokourazowych sportów.

W zapobieganiu negatywnym skutkom choroby zwyrodnieniowej największą rolę odgrywa profilaktyka, a przede wszystkim: utrzymywanie prawidłowej masy ciała, umiarkowana stała aktywność fizyczna nieobciążająca stawów, odpowiedni dobór obuwia, codzienna higiena narządu ruchu (umiejętne podnoszenie ciężarów, siedzenie w prawidłowej pozycji).

W profilaktyce choroby zwyrodnieniowej stawów możemy skorzystać także z suplementacji chondroprotektorów, jednak mają one przede wszystkim działanie pomocnicze i samodzielnie nie są w stanie uchronić chrząstki stawowej przed degeneracją.

Kolagen stanowi ważny element zewnątrzkomórkowej macierzy mięśni szkieletowych oraz ścięgien i jest odpowiedzialny za ich prawidłowe funkcjonowanie w zakresie elastyczności, siły oraz ich adaptacji. Występuje w żywności – mięsie i rybach, charakteryzuje się jednak niskim stopniem wchłaniania. Fizjologicznie bardziej dostępną jego formą jest postać hydrolizowana.

Glukozamina należy do grupy monosacharydów. Jest związkiem naturalnie wytwarzanym w naszym organizmie i pełni funkcję prekursora w procesie biosyntezy glikozylowanych lipidów oraz białek. Należy do grupy związków wykazujących działanie chondroprotekcyjne i cieszy się bardzo dużą popularnością z uwagi na swoje szerokie zastosowanie. Stanowi jeden ze składników macierzy zewnątrzkomórkowej chrząstek stawowych. Dzienna rekomendowana dawka glukozaminy na ogół mieści się w granicach pomiędzy 1250 mg a 1500 mg.

Siarczan chondroityny jest kluczowym składnikiem chrząstki stawowej, który (podobnie jak ma to miejsce w przypadku glukozaminy) pomaga hamować enzymy uczestniczące w jej rozkładzie. Przy wyborze preparatów farmaceutycznych z siarczanem chondroityny dostępnych w aptekach, warto zwrócić uwagę na wysokość zastosowanej dawki (rekomendowana dzienna dawka wynosi pomiędzy 800 mg a 1200 mg) oraz na połączenie z glukozaminą – według prowadzonych badań oba te związki skojarzone ze sobą wykazują lepsze działanie niż ich oddzielne stosowanie.

Tym bardziej warto doradzić pacjentom korzystanie z dobrodziejstw wakacyjnych aktywności – pływanie, bieganie po plaży czy spacery po górach i lesie stanowią doskonałą formę codziennego, niezbyt obciążającego ruchu, pomagają utrzymać prawidłową masę ciała i wzmacniają mięśnie. Dzięki temu w przyjemny sposób zapewnią dobrą formę nie tylko na lato, ale na lata.

Źródła:

1. Skręcenie stawu skokowego, J. Sułko, Medycyna Praktyczna.
2. Choroba zwyrodnieniowa stawów: jak opóźnić jej rozwój?, W. Szczepaniak, zdrowie.pap.pl.
3. Choroba zwyrodnieniowa stawów, Z. Guła, M. Korkosz, Medycyna Praktyczna.
4. https://www.rehasport.pl/stopa-i-staw-skokowy/skrecenie-stawu-skokowego,5204,n,4329, stan z dnia 9.05.2023.
5. Zwichnięcia – diagnostyka, postępowanie i leczenie, K. Urbaniak, Puls Medycyny.
6. https://fizjoterapeuty.pl/urazy/skrecenie-stawu-skokowego.html, stan z dnia 9.05.2023.
7. Preparaty na sprawne stawy, M. Lachowicz, Aptekarz Polski.
8. Choroba zwyrodnieniowa stawów a reumatoidalne zapalenie stawów – różnice, I. Zimmermann-Górska, Medycyna Praktyczna.