Zespół przewlekłego zmęczenia

Kryteria diagnostyczne zespołu przewlekłego zmęczenia

Ponieważ diagnoza zespołu przewlekłego zmęczenia przysparza sporo problemów, stworzono zalecenia, które ułatwiają postawienie diagnozy.

Wyróżniamy kryteria duże i małe:

duże:

• stałe lub nawracające uczucie zmęczenia bez historii występowania takiego samopoczucia wcześniej; zmęczenie nie ustępuje pomimo odpoczynku w łóżku oraz znacząco wpływa na aktywność zawodową i społeczną chorego; te objawy utrzymują się co najmniej 6 miesięcy,
• inne schorzenie somatyczne lub psychiczne dające powyższe objawy zostało wykluczone;

małe:

• powiększone węzły chłonne szyjne lub pachowe, bolesne,
• ból gardła,
• ból mięśni,
• bóle głowy trudne do zlokalizowania, które nie występowały przed chorobą,
• ból stawowy, wędrujący – niezwiązany ze stanem zapalnym, zaczerwieniem czy obrzękiem stawu,
• uczucie ogólnego zmęczenia po zakończonym wysiłku fizycznym, który wcześniej był dobrze tolerowany,
• zaburzenia pamięci lub koncentracji,
• zaburzenia snu – bezsenność lub nadmierna senność.

Leczenie CFS

Ze względu na złożony mechanizm choroby i nieoczywiste objawy leczenie powinno być indywidualnie dopasowane do pacjenta, tak aby maksymalnie złagodzić symptomy choroby.

Podaje się leki ułatwiające zasypianie i poprawiające komfort snu oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen i naproksen – gdy pacjent cierpi z powodu bóli mięśniowych czy stawowych. Na nerwobóle stosuje się również pregabalinę lub gabapentynę, które mogą również poprawiać komfort snu.
W przypadku zdiagnozowania niedoboru żelaza czy witamin z grupy B lub D należy uzupełnić braki, a następnie wprowadzić dietę bogatą w te składniki.

Zespół przewlekłego zmęczenia najczęściej dotyczy osób młodych i w średnim wieku, rzadziej dotyka dzieci czy osoby starsze. Dwa razy częściej chorują kobiety.

Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny w leczeniu CFS

Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, takie jak fluoksetyna, sertralina czy paroksetyna, mogą przynosić korzyści w terapii zespołu przewlekłego zmęczenia, któremu towarzyszą objawy depresyjne, lęk czy przewlekły ból neuropatyczny. Należy jednak podkreślić, że SSRI nie działają na układ odpornościowy i nie istnieją potwierdzone przez FDA (Food and Drug Administration) terapie przy zastosowaniu tych leków.

Preparaty witaminowe i suplementy diety

Część pacjentów prosi w aptece o rekomendację preparatów witaminowych na dodanie energii oraz zmniejszenie uczucia zmęczenia i znużenia. Dysponujemy pewnymi danymi, które pomogą właściwie zarekomendować preparat choremu.

• Żeń-szeń

Żeń-szeń (Panax ginseng), występujący w kilku odmianach (właściwy, koreański, syberyjski), to ceniona od lat roślina o udokumentowanych właściwościach prozdrowotnych, w tym m.in. wspierająca układ immunologiczny, zwiększająca poziom energii i poprawiająca samopoczucie, a także korzystnie wpływająca na funkcje seksualne. Za efekty te odpowiadają ginsenozydy zawarte w wyciągu z korzenia.
Brak jednak niezbitych dowodów na to, że stosowanie wyciągu z żeń-szenia u pacjentów z zespołem przewlekłego zmęczenia przynosi zadowalające efekty terapeutyczne.

Rekomendując korzeń żeń-szenia, należy pamiętać o przeciwwskazaniach do jego stosowania – może zwiększać ryzyko krwawienia u pacjentów stosujących leki przeciwzakrzepowe lub przeciwpłytkowe. Ostrożnie należy go stosować u chorujących na cukrzycę i przyjmujących leki hipoglikemizujące. Ze względu na addytywny mechanizm działania może dojść do nadmiernego obniżenia poziomu cukru.
Żeń-szeń w połączeniu z lekami psychiatrycznymi – kwetiapiną, haloperidolem czy pernazyną – może doprowadzić do zaburzeń rytmu serca, halucynacji, objawów psychozy, zaburzeń pamięci lub nadmiernej sedacji.

• D-ryboza

D-ryboza to pięciowęglowa cząsteczka cukru. Jest jedną, obok adeniny i trzech reszt fosforanowych, ze składowych ATP (adenozynotrifosforanu), czyli uniwersalnego nośnika energii. Wysokoenergetyczne wiązania składowych ATP umożliwiają gromadzenie i wydobywanie energii w sytuacjach, gdy jest to konieczne.

Przyjmowanie D-rybozy w dawce 5 g trzy razy dziennie w sposób istotny wpłynęło na poprawę samopoczucia pacjentów. Spośród 41 przebadanych osób 66% doświadczyło znaczącej poprawy ze wzrostem energii do działania i poprawą ogólnego samopoczucia.

• Koenzym Q10

Koenzym Q10, inaczej ubidekarenon, to substancja witaminopochodna, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania komórek, ale jest syntetyzowana endogennie przez organizm. Jest kofaktorem wspierającym działanie wielu enzymów, wspiera również produkcję bogatoenergetycznego ATP.

Na podstawie metaanalizy wiemy, że koenzym Q10 wykazuje istotną statystycznie redukcję zmęczenia u pacjentów chorujących na zespół przewlekłego zmęczenia (ale także u zdrowych) w porównaniu z placebo.

Długotrwałe stosowane koenzymu Q10 bardzo rzadko wiąże się z występowaniem działań niepożądanych, a jedyne efekty uboczne, jakie zgłaszali pacjenci, dotyczyły przewodu pokarmowego. Nie powinno się go jednak stosować w przypadku niedociśnienia, ponieważ może delikatnie obniżyć ciśnienie tętnicze krwi.

Koenzym Q10 można też dostarczyć organizmowi z dietą, spożywając więcej olejów nienasyconych, tłustych ryb, zielonych warzyw – szpinaku, brokułów, a także podrobów i pełnoziarnistych produktów.

Patogeneza związana jest z zaburzeniami prawidłowego funkcjonowania osi podwzgórze – przysadka – nadnercza oraz układu immunologicznego.

Rokowania

Chociaż zespół przewlekłego zmęczenia jest trudnym schorzeniem, często ograniczającym prowadzenie normalnego trybu życia, nie powoduje niewydolności narządów i groźnych powikłań.

Część chorych zauważa poprawę w miarę upływu czasu . Niestety u niektórych osób objawy mogą się pogarszać i prowadzić do niemożności normalnego funkcjonowania w ciągu dnia.

---

Źródła:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28033311/, stan z dnia 13.01.2025.
https://podyplomie.pl/psychiatria/17201,wyniszczajacy-zespol-przewleklego-zmeczenia, stan z dnia 13.01.2025.
Kujawski S., Zalewski P., Newton J.L. Do some long COVID patients suffer from ME/CFS?, https://journals.viamedica.pl/medical_research_journal/article/download/MRJ.a2021.0049/64763&ved=2ahUKEwiSwamP2uWKAxUxGxAIHcWWKaUQFnoECBgQAQ&usg=AOvVaw1WRUH1FZUbh_U-B34WTPq1, stan z dnia 13.01.2025.
Fukuda K, Straus SE, Hickie I, Sharpe MC, Dobbins JG, Komaroff A. The chronic fatigue syndrome: a comprehensive approach to its definition and study. International Chronic Fatigue Syndrome Study Group. Ann Intern Med. 1994 Dec 15; 121 (12): 953–9. doi: 10.7326/0003-4819-121-12-199412150-00009. PMID: 7978722.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17109576/, stan z dnia 13.01.2025.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9449413/, stan z dnia 13.01.2025.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8848096/, stan z dnia 13.01.2025.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5301046/, stan z dnia 13.01.2025.