Nawracające owrzodzenia aftowe – bądźmy czujni

Gdy w praktyce aptecznej spotykamy się z owrzodzeniami w obrębie błony śluzowej jamy ustnej, to zazwyczaj mamy do czynienia z aftami. Pomimo badań przyczyny ich powstawania wciąż są niejasne. Nie powinniśmy jednak bagatelizować problemu – poza doradzeniem odpowiedniego specyfiku łagodzącego dolegliwości warto omówić z pacjentem możliwe przyczyny choroby. Aftopodobne owrzodzenie może bowiem wskazywać na schorzenia przewodu pokarmowego, a w rzadkich przypadkach stanowić nawet zmianę nowotworową.

Krótki rys historyczny

Termin „afta” pochodzi od greckiego áphthi oznaczającego płomień, a pierwsze jego użycie przypisuje się Hipokratesowi z Kos. Wydaje się jednak, że starożytny filozof i lekarz używał wspomnianego określenia nie tylko w odniesieniu do aft w dzisiejszym rozumieniu tego słowa.

Pierwszymi badaczami, którzy podali zbliżony do rzeczywistego opis nawracającego aftowego zapalenia jamy ustnej, byli Mikulicz i Kummel. W 1888 roku opublikowali pracę, w której opisali afty małe. Afty duże opisał z kolei – w 1911 roku – Richard L. Sutton. Trzeci typ aft został wyodrębniony przez Cooke’a w roku 1960. Podkreślał on podobieństwo opisywanych zmian do wykwitów wywołanych przez wirusy z grupy Herpes.

Wygląd zmian i postacie kliniczne

Afty to pojedyncze bądź mnogie nadżerki błony śluzowej, pokryte włóknikowym nalotem i otoczone zapalnym rąbkiem. Umiejscowione są najczęściej na błonie śluzowej warg i policzków, dolnej powierzchni języka, podniebieniu miękkim i łukach podniebiennych oraz dnie jamy ustnej. Zmiany o typie aft mogą występować także w różnych odcinkach przewodu pokarmowego, w tym w przełyku. Pojawienie się wykwitów poprzedza zwykle wystąpienie charakterystycznych objawów, takich jak mrowienie czy pieczenie.

Afty mogą pojawiać się co jakiś czas, mamy wtedy do czynienia z nawracającym aftowym zapaleniem jamy ustnej – RAS (Recurrent Aphthous Stomatitis). Wyróżnia się trzy postacie kliniczne aft: najpowszechniejsze są małe afty Mikulicza (RAS minor, w skrócie MIRAS), znacznie rzadsze duże afty Suttona (RAS major, w skrócie MaRAS) oraz afty opryszczkopodobne (Herpetiform recurrent aphthous stomatitis, w skrócie HeRAS), charakteryzujące się występowaniem licznych, zgrupowanych, mniejszych owrzodzeń. Częstość występowania tych ostatnich jest zbliżona do RAS major i stanowi około 10% wszystkich przypadków. W literaturze medycznej znajdziemy opis aftoz stanowiących składowe zespołów klinicznych – zespołu Behçeta (postać układowego zapalenia naczyń cechująca się nawracającymi owrzodzeniami jamy ustnej, narządu rodnego i oczu, a także zmianami skórnymi) i zespołu PFAPA (charakteryzującego się okresowym występowaniem gorączki, aftowego zapalenia jamy ustnej i zapalenia gardła oraz powiększeniem węzłów chłonnych szyi). Pierwsze objawy PFAPA zwykle pojawiają się we wczesnym dzieciństwie, tzn. poniżej 5. roku życia. Afty mogą pojawić się także w zespole Sweeta (znanym też jako gorączkowa dermatoza neutrofilowa), która charakteryzuje się rumieniowo-obrzękowo-naciekowymi ogniskami, często z towarzyszącą gorączką i zwiększoną liczbą neutrofilów we krwi obwodowej. Przyczyną zespołu Sweeta może być między innymi przyjmowanie niektórych leków (np. karbamazepiny).