O wykorzystaniu leków gotowych w półstałych preparatach recepturowych cz. 3

W praktyce aptecznej spotyka się recepty na półstałe postacie leku (maści, kremy) zawierające w swoim składzie substancje, które nie są dostępne jako surowce pro receptura. Z tego względu do ich sporządzenia wykorzystuje się preparaty gotowe w postaci tabletek czy roztworów do wstrzykiwań.

Zaletą stosowania leków recepturowych jest możliwość dopasowania dawki substancji czynnej do wieku pacjenta, ograniczenie ilości substancji konserwujących, (co jest szczególnie istotne w przypadku dzieci) czy też wprowadzenie do składu leku dowolnej substancji aktywnej, szczególnie w sytuacji, kiedy w obrocie aptecznym nie ma gotowego produktu leczniczego zawierającego odpowiednią dawkę bądź występującego w pożądanej postaci. Zalecenie stosowania preparatu inną drogą, w innych dawkach czy w innej postaci farmaceutycznej, niż jest to ujęte w charakterystyce produktu leczniczego (ChPL), określa się mianem off-label (wskazania pozarejestracyjne) [1].

Podczas sporządzania preparatów półstałych, gdy brakuje surowca recepturowego, a są do wyboru różne postacie leku, w których występuje zaordynowana substancja lecznicza niebędąca surowcem farmaceutycznym, w pierwszej kolejności powinno się wybrać formę roztworu do wstrzykiwań (ampułki) ze względu na niewielką zawartość substancji pomocniczych oraz jałowość produktu. Jednak w związku z niewielką ilością substancji aktywnych dostępnych w tej formie, często korzysta się z tabletek doustnych. Stosując je, należy zwrócić uwagę na obecność substancji pomocniczych – jeśli dana substancja czynna występuje w różnych dawkach, zaleca się używać preparatów w najwyższych dawkach, aby uniknąć nadmiaru substancji pomocniczych. Jednocześnie warto podkreślić, że jeżeli przepisana na recepcie substancja lecznicza obecna jest w kilku różnych preparatach handlowych w postaci tabletek, powinno się wybrać te o standardowym profilu uwalniania i niepowlekane [2, 3]. W przypadku zastosowania tabletek powlekanych, w celu usunięcia otoczki, należy przesiać sproszkowane uprzednio tabletki przez sito, wówczas substancja czynna oraz substancje pomocnicze zawarte w rdzeniu tabletki obecne będą w masie proszkowej, a fragmenty otoczki pozostaną na sicie [3]. Podczas sporządzania preparatu półstałego zawierającego w swoim składzie substancję aktywną w postaci tabletek trzeba pamiętać o konieczności wyliczenia masy sproszkowanych tabletek, w której zawarta jest wymagana dawka leku, a następnie uwzględnić zmniejszenie ilości przepisanego podłoża. Należy mieć na uwadze, że podczas sporządzania półstałej postaci leku w celu otrzymania odpowiedniego rozproszenia substancji leczniczej w podłożu oraz homogenności, maści bądź kremy, w których substancja lecznicza jest zawieszona, przygotowuje się dwuetapowo. Najpierw rozciera się substancję leczniczą (masę tabletkową) z podłożem lub składnikiem płynnym podłoża w stosunku 1:1, otrzymując tzw. koncentrat, do którego dodaje się porcjami pozostałą część podłoża. Taki sposób postępowania wynika z faktu, że tylko w stężonej zawiesinie możliwe jest dokładne roztarcie substancji, zmniejszenie wielkości cząstek oraz rozbicie aglomeratów. W celu ułatwienia procesu rozcierania substancję leczniczą można również zlewigować z substancją płynną dobraną odpowiednio do zastosowanego podłoża, np. parafiną płynną do podłoża węglowodorowego czy gliceryną do podłoża hydrofilowego [3, 4]. W Tabeli 1 przedstawiono przykładowe składy preparatów recepturowych zawierających leki gotowe w postaci tabletek lub roztworów do wstrzykiwań.

Tabela 1. Przykładowe składy preparatów recepturowych zawierających leki gotowe w postaci tabletek lub roztworów do wstrzykiwań [3, 5–7]