Stłuczenia – rozpoznanie i leczenie

Stłuczenie to jeden z najpowszechniejszych urazów, z jakim zgłaszają się do aptek pacjenci w różnym wieku. Większość powstałych stłuczeń ulega samoograniczeniu i nie wymaga interwencji lekarskiej. Warto jednak znać zasady pierwszej pomocy i możliwości terapeutyczne, których zastosowanie pozwoli złagodzić nieprzyjemne skutki urazu i przyspieszyć rekonwalescencję.

Stłuczenie to tępy uraz, który powstaje w wyniku nacisku lub uderzenia na konkretną partię ciała. Do jego wystąpienia może się przyczynić wiele codziennych czynności, a także nieszczęśliwe wypadki czy akty agresji. Stłuczenia to problem dotyczący szczególnie osób uprawiających sport (zwłaszcza dyscypliny kontaktowe) oraz pracujących fizycznie. Duża ilość potencjalnych przyczyn sprawia, że stłuczenia są częstym problemem w praktyce farmaceutycznej i dotyczą pacjentów zróżnicowanych wiekowo – od aktywnych fizycznie dzieci, które raz po raz ulegają drobnym kontuzjom, po osoby starsze szczególnie podatne na upadki i niefortunne uderzenia.

Stłuczenie zaliczane jest do obrażeń zamkniętych, ponieważ w jego konsekwencji nie dochodzi do przerwania ciągłości skóry. Oddziałująca na organizm siła powodująca uraz uszkadza natomiast tkankę podskórną i drobne naczynia krwionośne, czasem również mięśnie, czego efektem jest ból, opuchlizna i krwiak podskórny. Nasilenie objawów stłuczenia jest uzależnione od siły uderzenia czy nacisku – w cięższych przypadkach mogą one obejmować także stawy oraz okostną. Na głębokość obrażeń wpływa również napięcie mięśni w chwili urazu (im bardziej napięty mięsień, tym mniej nasilone stłuczenie).

Jak rozpoznać stłuczenie?

Objawy towarzyszące stłuczeniom wykazują zróżnicowane nasilenie, jednak zwykle należą do nich:

• punktowy, ograniczony, kłujący ból w miejscu urazu – utrzymujący się przez jeden – dwa dni, a następnie malejący; czasem towarzyszy mu uczucie pulsowania lub rozpierania;
• tkliwość, bolesność podczas ucisku – po kilku dniach od urazu, kiedy ostry ból ustępuje, pozostaje jedynie odczuwalna bolesność podczas dotykania i uciskania stłuczonego obszaru;
• krwiak (nagromadzenie wynaczynionej krwi w utworzonym zbiorniku tkankowym) lub siniak (nasiąkanie uszkodzonych tkanek krwią) – oba powstają w wyniku uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych i wydostania się z nich krwi; początkowo powodują zaczerwienienie stłuczonego obszaru, które wraz z upływem czasu i rozkładem zawartej we krwi hemoglobiny zmienia barwę na fioletową, zieloną i żółtą, a ostatecznie po upływie 7–10 dni wchłania się; rozległe siniaki powstają w szczególności u osób cierpiących na nadciśnienie tętnicze oraz stosujących leki rozrzedzające krew, ale także w przypadku urazów obejmujących bogato unaczynione obszary ciała, szczególnie twarz;
• obrzęk i uczucie ciepła w stłuczonym obszarze – również związane z uszkodzeniem okolicznych naczyń krwionośnych, a następnie rozpychaniem i uciskiem pobliskich tkanek;
• deformacja i zmniejszenie ruchomości sąsiadujących stawów – co jest bezpośrednim efektem pojawiającego się obrzęku, a także uszkodzeń mięśni powstałych w momencie urazu.

Stłuczenie – diagnostyka różnicowa

Objawy, podobne do przedstawionych powyżej, pojawiają się także w przypadku innych urazów, które bywają mylone ze stłuczeniem. Można do nich zaliczyć:

• skręcenie stawu – uraz wynikający z przekroczenia fizjologicznego zakresu ruchu w stawie, które prowadzi do uszkodzenia torebki stawowej i więzadeł;
• zwichnięcie stawu – uraz spowodowany nieprawidłowym przemieszczeniem struktur stawu, przez co dochodzi do rozerwania więzadeł i torebki stawowej;
• złamanie kości – uraz polegający na przerwaniu ciągłości kości.

Istotnym czynnikiem pozwalającym na odróżnienie stłuczenia od powyższych urazów jest stopień nasilenia bólu. W przypadku stłuczeń ból ogranicza się do konkretnego obszaru i wykazuje tendencję do słabnięcia z upływem czasu. Natomiast ból towarzyszący skręceniu, zwichnięciu czy złamaniu jest znacznie bardziej intensywny i narasta, jeśli nie zastosuje się odpowiedniego leczenia. Efektem tych urazów jest także znacznie bardziej nasilone ograniczenie ruchomości stawu, co uniemożliwia poruszanie i wykonywanie codziennych czynności.

Warto zaznaczyć, że ból towarzyszący urazom bywa mało miarodajny i diagnoza na jego podstawie może okazać się błędna. Zdarza się, że uraz uznany za stłuczenie okazuje się łagodnym zwichnięciem, skręceniem lub nawet pęknięciem kości (np. kości palców stopy). Jednocześnie bardzo silny ból nie musi oznaczać złamania. Dlatego tak ważne jest, aby każdy przypadek urazu traktować indywidualnie i obserwować jego przebieg, a w razie wątpliwości zgłosić się do specjalisty.

Pierwsza pomoc w stłuczeniach

Stłuczenie to uraz, który zwykle nie wymaga interwencji lekarskiej i zanika samoistnie po upływie kilku – kilkunastu dni. Chcąc jednak zniwelować towarzyszący mu dyskomfort i ból oraz przyspieszyć regenerację uszkodzonych tkanek, warto zastosować następujące metody niefarmakologiczne:

• schłodzić stłuczony obszar ciała – należy uczynić to jak najszybciej, ponieważ chłodzenie obkurcza naczynia krwionośne, zapobiega rozwojowi silnego obrzęku oraz krwiaka, a ponadto rozluźnia napiętą tkankę mięśniową; niska temperatura spowalnia też przewodnictwo nerwowe, przez co ból staje się mniej odczuwalny; w celu schłodzenia stłuczonego obszaru można użyć specjalnego preparatu chłodzącego w formie aerozolu, schłodzonego kompresu żelowego lub kostek lodu owiniętych ścierką czy ręcznikiem; zabieg chłodzenia powinien trwać od 3 do 7 minut i być powtarzany nie rzadziej niż co 2 godziny;
• zastosować opatrunek uciskowy – jego celem jest zahamowanie rozwoju obrzęku i ochrona stłuczonych tkanek; można w tym celu użyć bandaża elastycznego lub gotowej opaski uciskowej na konkretną partię ciała; ważne, aby odpowiednio dobrać stopień kompresji i nie zaburzać prawidłowego przepływu krwi;
• unieruchomić i odciążyć stłuczony obszar – szczególnie jeśli stłuczenie dotyczy kończyn; najlepiej zrezygnować z aktywności fizycznej i nadmiernego obciążania kończyny, odpocząć i ułożyć kończynę nieco uniesioną względem klatki piersiowej (ok. 20 cm), aby ułatwić odpływ krwi i zmniejszyć obrzęk; dla unieruchomienia stłuczonego obszaru można również zastosować ortezę;
• zastosować ciepły okład – ważne, aby uczynić to najwcześniej po upływie kilku godzin od urazu, najlepiej w drugiej dobie; ogrzanie ma na celu przyspieszenie procesu zanikania krwiaków i siniaków; można do tego wykorzystać ogrzany kompres żelowy, termofor wypełniony wodą lub pestkami owoców.