Warto myśleć szerzej o roli farmaceutów. Rozmowa z dr hab. n. med. i n. o zdr. Magdaleną Skarżyńską.

Jest Pani autorką programu opieki farmaceutycznej nad kobietą w ciąży, który powstał na Wydziale Farmaceutycznym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Skąd pomysł na podjęcie tego tematu w pracy akademickiej?

W momencie, kiedy dołączyłam do zespołu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, czyli w 2022 roku, zostałam poproszona m.in. o pogłębienie tematu opieki farmaceutycznej nad kobietami w ciąży i kobietami karmiącymi oraz roli farmaceuty w tym procesie. Gdy zaczęłam wdrażać się w tę problematykę, bardzo szybko zorientowałam się, że jest to temat niezwykle ciekawy, a przede wszystkim warto się nim zająć. Zderzając wiedzę zdobytą podczas studiów z tym, jakie są realne wyzwania opieki nad pacjentkami w ciąży, uznałam, że temat farmakoterapii i opieki farmaceutycznej u kobiet w ciąży był w programie studiów farmaceutycznych traktowany bardzo wybiórczo i jest to stratą nie tylko dla farmaceutów, lecz także dla naszych pacjentek.

Dlaczego temat ten jest trudny?

Głównie dlatego, że mamy tutaj do czynienia z dwójką pacjentów – z mamą i z nienarodzonym jeszcze dzieckiem. Dodatkowo w przestrzeni publicznej jest wiele informacji dotyczących zdrowia kobiet i dzieci, które często nie mają podstaw naukowych.

Jak obecnie wdrażacie to rozwiązanie?

Obecnie w pracy akademickiej staram się realizować podstawy tego programu z farmaceutami w ramach studiów podyplomowych Profesjonalna Opieka Farmaceutyczna realizowanych na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Aktualnie trwa nabór już na trzecią edycję studiów. Dotychczas ze szkolenia podyplomowego skorzystało lub właśnie korzysta 130 farmaceutów. Natomiast w toku studiów stacjonarnych prowadzone są obowiązkowe zajęcia z tego zakresu, w czasie których przygotowujemy przyszłych farmaceutów do realizacji zadań i opieki farmaceutycznej nad tą grupą pacjentek, tak by czuli się merytorycznie przygotowani do sprawowania opieki w aptece.

Czy Pani zdaniem polska farmacja potrzebuje programów opieki farmaceutycznej nad wybranymi grupami pacjentów?

Jestem przekonana, że polska farmacja jest w takim momencie rozwoju, w którym powinniśmy pracować nad tego typu programami. Dotychczas opieka realizowana była w sposób nieformalny i często intuicyjny. W ostatnim czasie obserwujemy coraz większe zainteresowanie specjalizacjami, np. farmacją kliniczną, szpitalną czy apteczną, której częścią jest właśnie opieka farmaceutyczna. W moim odczuciu to bardzo dobry moment, żeby mówić szerzej o roli farmaceutów i tym, jakie usługi mogą oferować pacjentom w aptekach i na oddziałach szpitalnych.

Jaka jest specyfika mamy i jej nienarodzonego dziecka jako pacjentów znajdujących się pod opieką farmaceutów? Czy w tym kontekście należałoby uwzględnić również zmiany demograficzne i fakt, że Polki decydują się zostać mamami znacznie później, niż miało to miejsce przed laty?

Zdecydowanie późniejszy wiek zajścia w ciążę ma kluczowe znaczenie dla zdrowia pacjentek. Wiele z nich decyduje się na macierzyństwo, będąc obciążonymi np. chorobą przewlekłą. Możemy tak wnioskować z danych epidemiologicznych. To sprawia, że pojawia się duża liczba pytań dotyczących nie tylko leczenia przewlekłego, lecz także suplementacji przed ciążą, w czasie ciąży czy karmienia piersią. Do tego często do farmaceutów trafiają pacjentki szukające informacji, czy stosowane przez nie leki są bezpieczne, czy można je przyjmować równolegle z suplementacją. Praktyka pokazuje, że bardzo często pacjentki dopytują również o bezpieczeństwo farmakoterapii zaleconej przez lekarza prowadzącego ciążę – i często zadaniem farmaceutów jest ugruntowanie zaleceń lekarskich. Warto podkreślić, że pomimo istnienia wielu zarówno płatnych, jak i bezpłatnych baz danych dotyczących leczenia kobiet w ciąży i kobiet karmiących, pacjenci z pytaniami najczęściej udają się do aptek.

Z mojego punktu widzenia u pacjentek z chorobą przewlekłą, które decydują się na macierzyństwo, istotne jest zadbanie o to, by chora utrzymała leczenie i regularnie przyjmowała zalecone jej leki.

W takim razie na jakie usługi w aptece mogłyby liczyć kobiety w ciąży?

W pierwszym kroku przyszłe mamy powinny otrzymać kompleksową i zgodną z najnowszymi wytycznymi informację o suplementacji w okresie przed zajściem w ciążę oraz w jej trakcie. Oczywiście dobrze byłoby, aby farmaceuta zapytał swoją pacjentkę m.in. o nawyki żywieniowe i np. częstość spożywania ryb, ponieważ pacjentki powinny w okresie poprzedzającym ciążę oraz w czasie ciąży uzupełniać nie tylko poziom kwasu foliowego, lecz również kwasów DHA. W aptece przyszła mama powinna otrzymać informację, czym powinna się kierować, wybierając produkt leczniczy lub suplement i jakie dawki stosować. Farmaceuci powinni pamiętać o edukowaniu przyszłych mam w zakresie profilaktyki chorób zakaźnych (zarówno w okresie przygotowywania się do ciąży, jak i w czasie ciąży). Chciałabym podkreślić znaczenie tej formy profilaktyki, którą mogą realizować apteki, a która jest kluczowa nie tylko dla kobiety, lecz także dla jej nienarodzonego dziecka.

Edukacja związana ze stosowaną farmakoterapią, właściwą dietą lub monitorowaniem poziomu glikemii czy ciśnienia tętniczego to także obszary zainteresowania farmaceutów.

Zdarzają się ponadto sytuacje, w których do aptek trafiają przyszłe mamy z objawami niegroźnych infekcji, np. przeziębienia. W takich sytuacjach możemy zweryfikować objawy chorobowe, doradzić, które z leków bez recepty mogą zostać zastosowane, a w przypadku pojawienia się nietypowych objawów skierować przyszłą mamę do lekarza.

Jest natomiast wiele sytuacji, w których farmaceuta musi odesłać pacjentkę do lekarza, czyli tzw. red flags (czerwonych flag). Należą do nich takie objawy jak np. krwawienia z dróg rodnych i plamienia o różnym nasileniu, wysokie ciśnienie tętnicze, niewyczuwanie ruchów płodu, objawy skurczowe czy bólowe w obrębie podbrzusza. Farmaceuta nie ma możliwości diagnozowania chorób, ale może na podstawie zebranego wywiadu skierować pacjentkę do specjalisty.

Czy liczy Pani na to, że te rekomendacje przełożą się na praktykę, a ze strony farmaceutów będzie zainteresowanie wdrażaniem takiej opieki?

Mam nadzieję, że zaproponowany przez nas program dla kobiet w ciąży, a także inne programy przygotowywane przez naukowców i praktyków farmacji zostaną w końcu wdrożone. Nie może się to jednak odbyć bez uzgodnienia ze środowiskiem lekarskim, ponieważ lekarze powinni wiedzieć, na jakie usługi z obszaru opieki farmaceutycznej mógłby liczyć pacjent w aptece. Zarówno środowisko naukowe, jak i sami farmaceuci widzą potrzebę zmian w zakresie wykorzystania aptek jako placówek ochrony zdrowia i edukacji pacjentów.