Analizujemy przypadek pacjenta

Przypadek 19
Zaostrzenie przewlekłej niewydolności serca

W cyklu omawiamy przykładowe sytuacje, z którymi możecie spotkać się w codziennej praktyce. Prezentujemy wytyczne przydatne w prowadzeniu opieki nad pacjentami pojawiającymi się w aptece. Nasze studia przypadków oparte są na przeglądzie międzynarodowej literatury dotyczącej schematów opieki farmaceutycznej, ale zostały dostosowane do warunków polskiej apteki oraz produktów leczniczych dostępnych na polskim rynku farmaceutycznym.

Sześćdziesięcioletnia pacjentka, pani Beata, leczy się z powodu przewlekłej niewydolności serca (PNS). Przychodzi do apteki, aby zrealizować receptę na swoje leki i wspomina, że niepokoi ją gwałtowny wzrost masy ciała (o 2 kg) w ciągu ostatnich kilku dni. Zapraszasz panią Beatę na konsultację, by omówić każdy ze stosowanych przez nią leków. Upewnij się, czy wzrost masy ciała nie jest spowodowany lekami oraz czy pacjentka wie, po co przyjmuje przepisane produkty lecznicze i czy robi to we właściwy sposób (zgodnie z zaleceniami lekarza). Poinformuj panią Beatę, że jeśli ma jakiekolwiek pytania lub wątpliwości dotyczące stosowania tychże produktów leczniczych, możesz udzielić jej odpowiedzi i omówić z nią niejasne kwestie.

Historia medyczna pacjenta:

PNS, hiperlipidemia

Zgłaszane dolegliwości
i problemy:

wzrost masy ciała

Sytuacja socjalna pacjenta:

brak danych

Historia lekowa pacjenta:

1). digoxin (Digoxin WZF®) 250 mcg, 1 tabletka OM

2). spironolactone 25 mg, 1 tabletka OM CC

3). rosuvastatin 10 mg, 1 tabletka OD

4). enalapril 10 mg, 1 tabletka BD

5). furosemide 40 mg, 1 tabletka OM

Działania farmaceuty:

Określenie przyczyny przyrostu masy ciała:

Jedną z przyczyn przyrostu masy ciała (powyżej 2 kg w ciągu 72 h) mogą być obrzęki (zatrzymanie wody w ustroju) wywołane niewydolnością serca na skutek nieprawidłowej farmakoterapii lub pogorszenia choroby.

• Zapytaj panią Beatę, czy regularnie stosuje swoje leki i czy nie zauważyła, by w ostatnim czasie męczyła się szybciej i potrzebowała dłuższego odpoczynku po wysiłku niż zwykle. Jeśli tak, to zdecydowanie powinna skonsultować ten problem z lekarzem. Niewydolność serca to schorzenie, podczas którego dochodzi do zaburzenia zdolności serca do prawidłowego funkcjonowania jako pompy. Prowadzi to do upośledzenia dostarczania tlenu do tkanek. Główne objawy niewydolności serca to duszność, nietolerancja wysiłku fizycznego, zmęczenie i obrzęki.
• Dowiedz się, czy pacjentka nie stosuje dodatkowo innych leków, np. przeciwbólowych z grupy NLPZ, gdyż nasilają one zatrzymanie wody w organizmie oraz zwiększają ryzyko działań niepożądanych diuretyków, inhibitorów ACE, sartanów i antagonistów aldosteronu – patrz spironolactone pacjentki.

Dieta i styl życia:

• Poinformuj panią Beatę, że w przypadku wystąpienia obrzęków (zatrzymanie wody i sodu w ustroju) powinna ograniczyć podaż sodu (głównie pod postacią soli kuchennej) do 2–3 g na dobę oraz poniżej 2 g na dobę, jeśli objawy się utrzymują, zwłaszcza w razie oporności na diuretyki – patrz stosowany przez pacjentkę furosemide. Odradź jednak stosowanie na własną rękę substytutów soli zawierających potas, gdyż jego nadmiar w organizmie może przyczynić się do wystąpienia zaburzeń pracy serca. Stężenie potasu we krwi powinno być regularnie kontrolowane podczas wizyt u lekarza.
• Dowiedz się, jak regularnie pani Beata się waży, jak często spożywa alkohol oraz czy pali tytoń. Zaleć regularną kontrolę masy ciała (codziennie o tej samej porze), redukcję masy ciała – w przypadku, gdy pacjentka należy do osób otyłych, lub zadbanie o poprawę odżywiania – jeśli zmaga się z niedożywieniem (BMI <22 kg/m2, masa ciała należna <90%). Każde podwyższenie masy ciała o ponad 1,5–2 kg w ciągu dwóch dni powinno być sygnałem do odbycia konsultacji z lekarzem.
• Spożycie alkoholu u kobiet należy ograniczyć do maksymalnie 10–12 g na dobę. Palenia tytoniu w tej chorobie należy zaprzestać. Zachęć do skorzystania z programu „Rzuć palenie”, jeśli dowiesz się, że pacjentka pali papierosy. Zaleć regularną, umiarkowaną codzienną aktywność fizyczną. Nie zalecaj podróży do okolic położonych na wysokości powyżej 1500 m n.p.m. oraz gorących i wilgotnych.

Rezultaty:

• Pani Beata umówiła się na wizytę u lekarza. Jej niewydolność serca uległa pogorszeniu i została skierowana do kardiologa.
• Pacjentka zaczęła regularną kontrolę masy ciała.
• Lekarz zmienił lek z rosuvastatin 10 mg na tańszy odpowiednik.

---

Źródła:

1. Youssef S., Medicines Use Reviews. Pharmaceutical Press, London 2010.
2. 5th Edition “Clinical Pharmacy and Therapeutics”. R. Walkers, C. Whittlesea, Churchill Livingstone, Edinburg, London, New York, Oxford, Philadelphia, St. Louis, Sydney, Toronto 2012.
3. „Interna Szczeklika —2017” Piotr Gajewski (red.), Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.
4. „British National Formulary (BNF) 75”, Joint Formulary Committee, BMA and RPSGB, London 2017.
5. National Institute for Health and Care Excellence. „Guidance NG106 — Chronic heart failure in adults: diagnosis and management”. Dostępne pod adresem: https://www.nice.org.uk/guidance/ng106 (stan z dnia 24.02.2021).
6. Charakterystyki Produktów Leczniczych wybranych leków.

Wykaz skrótów:
BD – bis die – dwukrotnie w ciągu dnia, dwa razy dziennie
OD – omni die – jednokrotnie w ciągu dnia, raz dziennie
OM – omni mane – każdego ranka, codziennie rano
ON – omni nocte – każdego wieczora, codziennie wieczorem
CC – cum cibum – z posiłkiem