Budowanie odporności. Jak pomóc za pierwszym stołem?

Rośnie liczba pacjentów zgłaszających się do aptek z problemem słabej odporności. Jednocześnie wzrasta ich świadomość na temat tego, czym jest odporność. Dzisiaj za pierwszym stołem nie wystarczy polecić witaminę C i rutynę. Świadomy pacjent oczekuje od farmaceuty kompleksowej pomocy w budowaniu odporności.

Jak działa układ immunologiczny?

Odporność jest modna. Wszyscy chcą ją wzmacniać przed sezonem infekcyjnym, powrotem do przedszkola lub szkoły. Wbrew pozorom mocno marketingowy termin „budowania odporności” świetnie oddaje to, co każdy powinien zrobić. Budowanie odporności jest stosunkowo długim procesem, na który składa się wiele elementów i etapów. Warto informować pacjentów, że aby wpływać na odporność swoistą (nabytą), trzeba zadbać o fundamenty układu immunologicznego, czyli odporność wrodzoną.
Rola układu immunologicznego człowieka sprowadza się do obrony organizmu przed drobnoustrojami chorobotwórczymi i różnymi chorobami (np. nowotworami). W procesie tym bierze udział kilka rodzajów komórek (np. fagocyty, limfocyty) oraz białka (immunoglobuliny, składowe dopełniacza, białka ostrej fazy itp.). To one rozpoznają i unieszkodliwiają niekorzystne czynniki, w tym patogeny (bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty), obce białka (np. toksyny) oraz nieprawidłowe komórki własne (np. nowotworowe). Układ immunologiczny jest w stanie rozpoznać obce antygeny, a poza tym jest wyposażony w tak zwaną pamięć immunologiczną, która umożliwia szybką eliminację w przypadku ponownego kontaktu z antygenem. Antygeny są strukturami, których fragmenty (epitopy) łączą się ze swoistymi receptorami na powierzchni limfocytów T i B oraz przeciwciał.

Odporność nabyta i wrodzona

Odporność jest efektem wspólnego działania dwóch mechanizmów – odporności swoistej (nabytej) oraz nieswoistej (wrodzonej). Odporność nieswoista nazywana jest często pierwszą linią obrony przed szkodliwymi czynnikami. Jej zaletą jest szybkość działania, a wadą – precyzja. Elementem odporności wrodzonej są komórki żerne takie jak makrofagi, monocyty, neutrofile, komórki dendrytyczne, limfocyty NK oraz bariery immunologiczne (błony śluzowe – nabłonek, śródbłonek). Czynniki te szybko rozpoznają zagrożenie, ale działają niewybiórczo i nie potrafią rozróżnić poszczególnych, patogennych gatunków czy szczepów.

Odporność nabyta w pierwszym kontakcie z antygenem działa z opóźnieniem, ale dzięki komórkom pamięci immunologicznej ponowna ekspozycja na ten sam czynnik powoduje nasilenie odpowiedzi immunologicznej. Elementy odporności nabytej potrafią precyzyjnie rozpoznać konkretne antygeny, nawet przy bardzo niewielkiej różnicy strukturalnej. Odporność nabyta jest regulowana przez limfocyty regulatorowe, które decydują o typie, sile oraz czasie trwania odpowiedzi immunologicznej.
Mechanizmy odporności nabytej działają w dwóch etapach. Pierwszym z nich jest rozpoznanie antygenu, produkcja przeciwciał oraz aktywacja limfocytów cytotoksycznych. Przeciwciała (odpowiedź humoralna) chronią przed czynnikami zewnątrzkomórkowymi, a limfocyty cytotoksyczne (odpowiedź komórkowa) – przed wewnątrzkomórkowymi.

Rola błon śluzowych

Rozmawiając z pacjentem, w pierwszej kolejności warto zachęcić go do zadbania o wrodzone mechanizmy odporności. Skóra i błony śluzowe to pierwszy i najważniejszy element tej układanki. Skóra jest największym organem i stanowi najskuteczniejszą fizyczną przeszkodę dla patogenów. Dzięki temu, że natura nas w nią obdarzyła, możemy przetrwać jako gatunek.

Co więcej, powierzchnię skóry kolonizuje komensalna mikroflora, która konkurując o tę niszę, uniemożliwia kolonizację i namnażanie innych chorobotwórczych patogenów. Warto więc dbać o stan skóry i błon śluzowych. Zwłaszcza że te drugie są bezpośrednimi miejscami, w których bakterie i wirusy kontaktują się z układem immunologicznym. Poinstruujmy więc osoby odwiedzające aptekę, jak zadbać o właściwe nawilżenie błony śluzowej nosa, stan naszej jamy ustnej i zębów oraz zdrowie intymne.