O wykorzystaniu chlorowodorku prometazyny w recepturze aptecznej

Chlorowodorek prometazyny jest substancją leczniczą o wieloletniej tradycji stosowania. Jako lek przeciwhistaminowy pierwszej generacji wykazuje działanie m.in. przeciwalergiczne, przeciwświądowe oraz przeciwwymiotne. Surowiec może być stosowany zarówno wewnętrznie, jak i miejscowo.

Chlorowodorek prometazyny (łac. Promethazini hydrochloridum, Promethazinum hydrochloricum) stosowany jest od dawna w wielu dziedzinach medycyny, takich jak pediatria, laryngologia, dermatologia, psychiatria czy anestezjologia. Substancję otrzymano w latach 40. XX wieku we francuskim laboratorium farmaceutycznym Rhône-Poulenc. Do użytku medycznego lek został zatwierdzony przez Agencję Żywności i Leków (ang. Food and Drug Administration, FDA) w Stanach Zjednoczonych w 1951 roku [1, 2].

Właściwości, mechanizm działania, niezgodności

Chlorowodorek prometazyny to lek przeciwhistaminowy pierwszej generacji należący do grupy pochodnych fenotiazyny [1]. Substancja przyjmuje postać białego lub jasnożółtego krystalicznego proszku. Jest bardzo łatwo rozpuszczalna w wodzie i łatwo w etanolu [3]. Surowiec wykazuje wrażliwość na działanie światła, tlenu, wilgoci i temperatury. Pod wpływem powietrza kryształy chlorowodorku prometazyny utleniają się z wytworzeniem nieaktywnych produktów o barwie niebieskiej lub fioletowej [2]. Z tego względu należy go przechowywać w ciemnych i szczelnych pojemnikach, a preparaty wydawane z apteki powinny być opatrzone etykietą „Chronić przed światłem”. Roztwory wodne chlorowodorku prometazyny wykazują kwaśne pH w zakresie od 4,0 do 5,5 [2], dlatego podczas sporządzania preparatów magistralnych z chlorowodorkiem prometazyny należy zwrócić uwagę na niezgodności – nie powinien być on łączony z substancjami o odczynie alkalicznym zarówno w roztworach, jak i w maściach.

Mechanizm działania substancji związany jest z blokowaniem receptorów ośrodkowych i obwodowych dla histaminy [4, 5]. Histamina jest hormonem występującym naturalnie w organizmie człowieka, należy do mediatorów procesów zapalnych i odczynów alergicznych. Produkowana jest m.in. w płucach, skórze, błonie śluzowej nosa i żołądka. Czynniki uwalniające histaminę dzieli się na zewnętrzne (mechaniczne), tj. toksyny roślin bądź owadów, oraz wewnętrzne, pojawiające się w odpowiedzi na kontakt z uczulającymi alergenami (m.in. pyłkami roślin czy lekami). Na skutek pobudzenia receptorów H1 dochodzi do skurczu mięśni gładkich oskrzeli, zwiększenia przepuszczalności naczyń żylnych, a w konsekwencji powstania obrzęku i rozszerzenia naczyń krwionośnych w skórze. Skutkuje to wystąpieniem zaczerwienienia, świądu i bólu. Chlorowodorek prometazyny działa nieselektywnie: oprócz blokady receptorów H1 wykazuje również właściwości antagonistyczne wobec receptora H2, odznacza się działaniem cholinolitycznym, dopaminolitycznym, adrenolitycznym i antyserotoninowym. Substancja przenika przez barierę krew–mózg, początek działania występuje po ok. 20 minutach. Po podaniu doustnym i doodbytniczym utrzymuje się do 4–6 godzin, a u niektórych pacjentów nawet do 12 godzin [4, 5].

Podczas stosowania chlorowodorku prometazyny należy mieć na uwadze, że przy podaniu ogólnym substancja może ograniczać sprawność psychoruchową. Warto również podkreślić, że surowiec nasila działanie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, przeciwcholinergicznych, uspokajających, nasennych, przeciwbólowych i narkotycznych. Może także wpływać na wyniki alergicznych testów skórnych, z tego względu co najmniej trzy dni przed ich wykonaniem zaleca się przerwać stosowanie leków zawierających w swoim składzie chlorowodorek prometazyny [4, 5].