O wykorzystaniu chlorowodorku prometazyny w recepturze aptecznej

Wskazania i zastosowanie

Chlorowodorek prometazyny może być stosowany zarówno wewnętrznie (doustnie, doodbytniczo), jak i miejscowo (na skórę i błony śluzowe) [2, 4, 5]. Zgodnie z zaleceniami farmakopealnymi (przy podaniu per os; farmakopea nie podaje dawek do stosowania zewnętrznego) dawka maksymalna jednorazowa i dobowa wynoszą odpowiednio: 0,05 g i 0,15 g, a dawki zwykle stosowane: jednorazowa – 0,0125–0,05 g; dobowa – 0,025–0,1 g [3]. Po podaniu per os substancja szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, wykazując silny efekt terapeutyczny. Z uwagi na ogólnoustrojowe działania niepożądane substancja podawana jest doustnie w kuracjach krótkotrwałych, w celu wygaszania ostrych objawów m.in. w chorobie posurowiczej, obrzęku naczynioruchowym, uczuleniach pokarmowych czy polekowych. Z racji tego, że chlorowodorek prometazyny wykazuje synergizm m.in. z lekami przeciwbólowymi i narkotycznymi, wzmacniając i wydłużając ich efekt terapeutyczny, bywa stosowany jako sedativum i środek wspomagający w leczeniu bólu pooperacyjnego i nowotworowego. Jako składnik preparatów złożonych stosowany jest w objawowym leczeniu kaszlu – w celu tłumienia odruchu kaszlowego, także po zabiegach operacyjnych [4, 5].

Dzięki właściwościom przeciwcholinergicznym (blokuje receptory muskarynowe) chlorowodorek prometazyny wykorzystywany jest jako środek przeciwwymiotny (m.in. w chorobie lokomocyjnej, po chemioterapii), także w nudnościach, zawrotach głowy, a w wyższych dawkach jako środek miejscowo znieczulający przed zabiegami chirurgicznymi (także w położnictwie) oraz w krótkotrwałym leczeniu bezsenności i niepokoju [4–6]. Według Amerykańskiego Kolegium Położników i Ginekologów (ang. American College of Obstetrics and Gynecologists) prometazyna jest przydatna w leczeniu nudności i wymiotów towarzyszących ciąży (wskazanie off-label) [7].

Chlorowodorek prometazyny stosowany jest przede wszystkim w leczeniu reakcji alergicznych, w których mediatorem jest histamina. Znosi objawy całoroczne i sezonowe zapalenia błony śluzowej nosa, kataru siennego oraz zapalenia spojówek [4, 5]. Stosowany miejscowo w stężeniach 0,5–3% wykazuje działanie przeciwalergiczne i przeciwświądowe. Jako lek przeciwhistaminowy, obok glikokortykosteroidów, chlorowodorek prometazyny odgrywa istotną rolę w terapii różnego rodzaju dermatoz zapalnych przebiegających ze świądem, takich jak pokrzywka, wysypki i wypryski skórne oraz dermografizm [8, 9]. Wykorzystywany jest do łagodzenia świądu, obrzęku i bólu po ukąszeniu owadów [5]. Należy mieć na uwadze, że po podaniu miejscowym może działać fotouczulająco, dlatego też podczas używania preparatów zawierających w swoim składzie chlorowodorek prometazyny należy zalecić pacjentowi ochronę przed promieniowaniem słonecznym [2, 5].

Leki recepturowe z chlorowodorkiem prometazyny

Leki recepturowe, w przeciwieństwie do preparatów gotowych, nie zawierają substancji konserwujących i zapachowych, co stanowi istotną zaletę podczas ich stosowania w terapii reakcji alergicznych. Należy mieć na uwadze, że podczas sporządzania preparatów półstałych zawierających w swoim składzie chlorowodorek prometazyny nie powinno się stosować podłoży uwodnionych (wyjątek stanowi Pentravan), ponieważ woda przyspiesza rozkład substancji leczniczej, a preparaty zabarwiają się na niebiesko/fioletowo. Z tego względu zaleca się stosowanie podłoży bezwodnych takich jak euceryna, maść cholesterolowa czy wazelina hydrofilowa [10].

Pentravan jest podłożem emulsyjnym typu o/w o konsystencji gęstego kremu. Transdermalny charakter vehiculum stwarza możliwość wykorzystania go do sporządzania półstałych preparatów o działaniu ogólnym. Stanowi to alternatywną drogę podania dla na przykład środków przeciwwymiotnych. Podczas smarowania skóry cienkiej i dobrze ukrwionej czy błon śluzowych substancje lecznicze mogą wywoływać działanie ogólnoustrojowe – obecne w podłożu struktury liposomalne wpływają na poprawę ich penetracji przez skórę do krwiobiegu [10, 11].

Poniżej przedstawiono przykładowe składy leków recepturowych zawierających chlorowodorek prometazyny [10, 12].

Źródła:

1. Halpern, B.N.; Hamburger, J. A new synthetic anti-histamine substance derived from phenothiazine (phenergan, 3,277 R.P.). CMAJ, 1948, 59, 322–326.
2. Sweetman, S.C. Martindale: The complete drug reference. 36th ed. Pharmaceutical Press, Londyn 2009.
3. Farmakopea Polska XII. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa 2020.
4. Chwalibogowska-Podlewska, A.; Podlewski, J. Leki współczesnej terapii. Wyd. XXII. Medical Tribune Polska, Warszawa, 2019.
5. Mutschler, E.; Geisslinger, G.; Kroemer, H. Farmakologia i toksykologia. Podręcznik. Urban & Partner, Wrocław 2012.
6. Grunberg, S.M.; Hesketh, P.J. Control of chemotherapy-induced emesis. N. Engl. J. Med. 1993, 329, 1790–1796.
7. Committee on Practice Bulletins-Obstetrics. ACOG Practice Bulletin No. 189: Nausea And Vomiting Of Pregnancy. Obstet Gynecol. 2018, 131, e15–e30.
8. Woźniak–Wakuluk, M.; Nowicki, R. Leki przeciwhistaminowe w alergicznych chorobach skóry. Forum Medycyny Rodzinnej, 2008, 4, 298–301.
9. Powell, R.J.; Leech, S.C., Till, S. i in. British Society for Allergy and Clinical Immunology. BSACI guideline for the management of chronic urticaria and angioedema. Clin. Exp. Allergy. 2015, 45, 547–565.
10. Strona internetowa: akademiafagronu.pl, stan z dnia 11.07.2023.
11. Bourdon, F.; Lecoeur, M.; Leconte, L. i in. Evaluation of Pentravan®, Pentravan® Plus, Phytobase®, Lipovan® and Pluronic Lecithin Organogel for the transdermal administration of antiemetic drugs to treat chemotherapy-induced nausea and vomiting at the hospital. Int. J. Pharm. 2016, 515: 774–787.
12. Jachowicz R. (red.). Receptura apteczna. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2021.
13. Żel transdermalny z chlorowodorkiem prometazyny, dostępne online: Nationwide Children’s Hospital Experience since 2009. Preckshot J. Formulation for promethazine HCl 25mg/mL in PLO Gel. IJPC. 2001. 1 Reviewed: 4/6/2010 JEB.
14. Rejestr produktów leczniczych. Dostępne online: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/rpl/search/public, stan z dnia 11.07.2023.