Choroba wrzodowa żołądka – objawy, przebieg i leczenie

Choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy to występowanie wrzodów trawiennych, czyli ubytków błony śluzowej z towarzyszącym naciekiem zapalnym i martwicą. Zmiany te najczęściej zlokalizowane są w opuszce dwunastnicy i żołądku, a rzadziej w dolnej części przełyku czy pętli dwunastnicy. Do pojawienia się zmian dochodzi, gdy zaburzona zostaje równowaga pomiędzy czynnikami drażniącymi błonę śluzową (np. kwas solny bądź enzymy trawienne) i ochronnymi.

Przyczyny choroby wrzodowej

Najczęstszą przyczyną wrzodów żołądka i dwunastnicy jest infekcja bakterią Helicobacter pylori. Szacuje się, że połowa ludności na świecie jest nią zakażona, a w Polsce odsetek ten sięga 70%. Nie u każdego zakażonego dojdzie jednak do rozwinięcia się owrzodzeń. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, najczęściej w okresie dzieciństwa, a sama infekcja z reguły przebiega w sposób bezobjawowy.
Poza zakażeniem H. pylori na pojawienie się wrzodów trawiennych wpływa styl życia, szczególnie palenie papierosów, a także przewlekłe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Na ryzyko wystąpienia choroby wpływają również czynniki genetyczne. Nadmierne spożywanie alkoholu i ostrych przypraw czy stres mogą nasilać u pacjentów objawy dyspeptyczne.

Charakterystyka bakterii Helicobacter pylori

H. pylori jest Gram-ujemną bakterią względnie beztlenową. Odpowiada za 75–90% wrzodów dwunastnicy i 70% wrzodów żołądka. Posiada charakterystyczną budowę – spiralny kształt i biegunowo umiejscowione 2–7 rzęsek, które umożliwiają jej poruszanie się i wnikanie w głąb błony śluzowej żołądka.

Po zakażeniu dochodzi do ostrego zapalenia błony śluzowej żołądka, które przechodzi w przewlekły stan zapalny. H. pylori ma zdolność adhezji do komórek nabłonka, które w wyniku aktywności bakterii zostają uszkodzone.

Aby przeżyć w kwaśnym środowisku żołądka, H. pylori posiada zdolność wytwarzania enzymu ureazy. Katalizuje on hydrolizę mocznika, w wyniku której powstaje amoniak i dochodzi do zwiększenia pH. Istotne są również takie czynniki wirulencji, jak białko CagA oraz cytotoksyna VacA. Toksyna wakuolizująca ma zdolność uszkadzania i dezintegracji komórek nabłonkowych żołądka.

Procesy związane z aktywnością H. pylori wzmacniane są przez naturalne działanie kwasu żołądkowego i pepsyny, co sprzyja powstawaniu nadżerek, które mogą skutkować wystąpieniem wrzodów trawiennych.

Objawy choroby wrzodowej

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy należy do chorób przewlekłych. Przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Objawy choroby nie są specyficzne i na podstawie samych symptomów nie jesteśmy w stanie jednoznacznie stwierdzić, z jakim schorzeniem mamy do czynienia.

Większość pacjentów nie odczuwa żadnych objawów, przynajmniej w początkowym stadium występowania wrzodów trawiennych. Pacjenci mogą skarżyć się na uczucie pełności i „rozpierania” po posiłkach, brak apetytu, nudności, a nawet wymioty. Ponadto pojawia się ból. W przypadku wrzodów zlokalizowanych w żołądku ból w nadbrzuszu (pacjenci określają go jako „palący”) pojawia się po posiłku (1–3 godziny po jedzeniu). Bóle nadbrzusza w przypadku wrzodów dwunastnicy pojawią się na czczo, w nocy lub wcześnie rano. Z reguły mijają po zjedzeniu choćby drobnego posiłku (tzw. bóle głodowe). W bólach nadbrzusza ulgę przynoszą leki zobojętniające kwaśną treść żołądka.

Podczas rozmowy z pacjentem warto zapytać o występowanie wrzodów w rodzinie, szczególnie dwunastnicy – może to naprowadzić na diagnozę pacjenta, który zgłasza do apteki z podobnymi problemami. Co ważne, starsi pacjenci mogą wcale nie odczuwać bólu lub będzie on nieznacznie nasilony. Może to sprzyjać występowaniu u nich powikłań choroby wrzodowej związanych z nieleczeniem jej.

Możliwe powikłania choroby wrzodowej

Ze względu na często bezobjawowy (lub skąpoobjawowy) charakter choroby należy zwracać uwagę na objawy, które mogą sugerować pojawienie się powikłań wrzodów trawiennych.

Należą do nich przede wszystkim:

• krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego, w tym krwotok, który może stanowić zagrożenie życia;przewlekłe krwawienie z przewodu pokarmowego, prowadzące do niedokrwistości z niedoboru żelaza;
• niedrożność mechaniczna spowodowana bliznowaceniem zmian po wrzodach trawiennych, szczególnie zwężenie odźwiernika, które może uniemożliwić przesuwanie się treści pokarmowej;
• perforacja ściany żołądka lub dwunastnicy przez wrzód trawienny, co prowadzi do zapalenia otrzewnej – wymaga pilnej konsultacji lekarskiej.

Diagnostyka choroby wrzodowej – co farmaceuta może zarekomendować?

Rekomendowaną metodą diagnostyki choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy jest przeprowadzenie badania endoskopowego – gastroskopii. Podczas badania możliwe jest pobranie wycinków do badania histopatologicznego, aby wykluczyć nowotworowy charakter zmian.

W aptekach ogólnodostępnych można zakupić testy z krwi i próbek kału na obecność H. pylori. Sama obecność bakterii nie potwierdza choroby wrzodowej żołądka czy dwunastnicy. Znaczny odsetek osób zakażonych nie choruje na wrzody. Jeśli u pacjenta pojawią się niepokojące objawy, takie jak przewlekła dyspepsja, ból w nadbrzuszu, zgaga, brak apetytu, zaburzenia perystaltyki, należy skierować go do specjalisty.

Dostępne testy diagnostyczne bez recepty na obecność H. pylori pozwolą więc ocenić istniejące zakażenie, jednak nie stanowią dowodu występowania wrzodów trawiennych i nie świadczą o konieczności przeprowadzenia eradykacji zakażenia.

Test diagnostyczny z krwi pozwala wykryć przeciwciała IgG w krwi uzyskanej z palca. Do jego przeprowadzenia nie trzeba być na czczo. Dodatni wynik wskazuje na przebyte zakażenie. Ten test nie nadaje się do oceny skuteczności eradykacji bakterii, ponieważ przeciwciała we krwi mogą utrzymywać się przez kilkanaście miesięcy po zakończonym leczeniu.

Inny test pozwala wykryć antygeny w próbce stolca. Nie należy go przeprowadzać, jeśli pacjent jest w trakcie przyjmowania inhibitorów pompy protonowej, antybiotykoterapii, przyjmuje sole bizmutu lub leki na nadkwasotę żołądka, ponieważ wynik testu może być fałszywie ujemny. Test ten może służyć do wykrywania aktywnego zakażenia.