Dna moczanowa – przyczyny, leczenie i profilaktyka

Dna moczanowa – inaczej zwana hiperurykemią, podagrą lub artretyzmem – to choroba reumatyczna, związana z zapaleniem stawów. To najczęstsza forma zapalenia stawów u mężczyzn po 40. roku życia, a ryzyko pojawienia się podagry wzrasta z wiekiem i osiąga szczyt w ósmej dekadzie życia. Kobiety natomiast na ogół zaczynają cierpieć z powodu dny moczanowej po menopauzie, co związane jest ze zmniejszeniem produkcji estrogenów. Styl życia niewątpliwie wpływa na ryzyko wystąpienia objawów choroby. Co zrobić, aby zmniejszyć to ryzyko i jak pomóc pacjentowi?

Patogeneza dny moczanowej

Kwas moczowy to słaby kwas organiczny o niskiej rozpuszczalności w wodzie, wytwarzany jako końcowy produkt metabolizmu puryn. Jego stężenie w organizmie zależy od równowagi między jego produkcją a wydalaniem. W 70% wydalany jest drogą nerkową, a w mniejszym stopniu drogą pokarmową.

Podwyższony poziom kwasu moczowego (hiperurykemia) to główny czynnik etiologiczny dny moczanowej, jednak nie u każdego pacjenta z wysokim poziomem kwasu moczowego dojdzie do wystąpienia objawów choroby. O podwyższonym poziomie kwasu moczowego mówimy, gdy osiąga on w surowicy stężenie powyżej 7 mg/dl lub 420 umol/l. Stężenie to jest graniczne dla rozpuszczalności kwasu moczowego.

Aby doszło do zaostrzenia choroby i objawów, musi dojść do krystalizacji moczanu sodu oraz powstawania złogów, które następnie odkładają się w tkankach stawowych i innych narządach. Kryształy kwasu moczowego mogą odkładać się również w małżowinach usznych i układzie moczowym – tkance śródmiąższowej nerek, cewkach zbiorczych oraz moczowodach.
Czynnik odpowiedzialny za krystalizację kwasu moczowego i moczanów w płynie stawowym i tkankach pozostaje nieznany. Do krystalizacji dochodzi najczęściej w miejscach słabo ukrwionych i o obniżonej ciepłocie ciała.

Hiperurykemia bardzo rzadko występuje jako pojedyncze zaburzenie. Najczęściej dotyczy pacjentów z chorobami towarzyszącymi, takimi jak hiperlipidemia, nadciśnienie tętnicze, otyłość, nadmierne spożywanie alkoholu, cukrzyca oraz choroby sercowo-naczyniowe, szczególnie o podłożu miażdżycowym.
Ogromne znaczenie ma również styl życia. Dawniej chorobę tę nazywano „chorobą bogaczy”, ponieważ dotyczyła osób, które prowadziły wystawny tryb życia, jadły posiłki bogate w mięso i tłuszcz oraz spożywały alkohol.

Poziom kwasu moczowego w surowicy wzrasta bowiem, gdy:

• występuje zwiększona podaż puryn w diecie – w przypadku diety bogatej w mięso (podroby, indyk, dziczyzna, cielęcina), ryby (śledzie, sardynki, ostrygi, małże), a także warzywa strączkowe (fasola, soczewica);
• następuje nadmierne spożycie alkoholu – co związane jest z przyspieszonym rozkładem ATP, ponadto piwo zawiera puryny, co zwiększa poziom kwasu moczowego;
• występuje zwiększona podaż fruktozy – z owoców, soków czy syropu glukozowo-fruktozowego znajdującego się w produktach przetworzonych.

Dieta bogata w puryny podnosi poziom kwasu moczowego, ponieważ jest on ostatnim produktem ich katabolizmu. Natomiast fruktoza w organizmie podlega fosforylacji, przy udziale ATP, którego hydroliza zwiększa poziom kwasu moczowego. Im więcej fruktozy dostarczymy, tym więcej kwasu moczowego powstanie, ponieważ reakcje te nie podlegają kontroli ujemnego sprzężenia zwrotnego.
Hiperurykemia może wystąpić również u pacjentów z padaczką, niedoczynnością tarczycy oraz u osób z predyspozycjami genetycznymi.

Objawy dny moczanowej

Najczęściej objawy dny moczanowej pojawiają się w obrębie stawu podstawy palucha w stopie, ale zmiany mogą wystąpić również w innych miejscach, np. w stawach stopy, kolanowych, barkowych czy stawach dłoni.

Chory skarży się na bardzo intensywny ból, który pojawia się w nocy, a jego nasilenie zwiększa się. Zaatakowany staw jest obrzęknięty, rozwija się w nim stan zapalny, miejsce choroby jest zaczerwienione i ciepłe, a naskórek się złuszcza. Możliwe są również objawy ogólne, takie jak gorączka, dreszcze i uczucie osłabienia, przypominające objawy przeziębienia lub grypy.

Dolegliwości najczęściej utrzymują się kilkanaście dni (nieleczone), a zmiany mogą dotknąć także inne stawy. W zaawansowanej postaci schorzenia może dojść do nieodwracalnych zmian w obrębie stawów i narządu ruchu, a także uszkodzenia nerek lub tworzenia się guzków dnawych w tkankach miękkich.

Wpływ leków na poziom kwasu moczowego

Niektóre stosowane leki mogą wpływać na poziom kwasu moczowego w surowicy.
Do leków indukujących hiperurykemię zaliczamy:

• diuretyki stosowane w terapii nadciśnienia tętniczego – szczególnie diuretyki pętlowe i tiazydowe;
• leki immunosupresyjne – szczególnie inhibitory kalcyneuryny: cyklosporyna i takrolimus;
• leki stosowane w terapii gruźlicy – ethambutol i pyrazynamid;
• kwas acetylosalicylowy – w dawce kardioprotekcyjnej, w wyższych dawkach wykazuje natomiast działania urykozuryczne.