Jakie leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe polecać kobietom w ciąży?

• Metamizol w ciąży

Ze względu na ograniczone w ostatnich latach zastosowanie metamizolu brakuje jednoznacznych wyników badań, które mogłyby określić bezpieczeństwo jego stosowania u kobiet ciężarnych. Według analizy Europejskiej Agencji Leków z 2018 roku nie ma dowodów na teratogenność metamizolu stosowanego w I trymestrze ciąży, jednakże odnotowano przypadki upośledzenia funkcji nerek oraz przedwczesnego zamknięcia przewodu Botalla po zażyciu metamizolu w III trymestrze.

Producenci preparatów zawierających metamizol nie zalecają stosowania metamizolu w I i II trymestrze ciąży ze względu na ograniczoną liczbę danych. W wybranych przypadkach dopuszczalne może być podanie metamizolu w pojedynczych dawkach w I i II trymestrze ciąży, gdy nie ma innej możliwości leczenia. Stosowanie w III trymestrze ciąży wiąże się ze szkodliwym wpływem na płód (zaburzenie czynności nerek i zwężenie przewodu tętniczego), a zatem metamizol jest przeciwwskazany w III trymestrze ciąży.

Kodeina w ciąży

Kodeina to opioidowy lek przeciwbólowy dostępny bez recepty w preparatach złożonych wraz z paracetamolem. Dopuszcza się jej stosowanie w trakcie ciąży, jeżeli inne leki przeciwbólowe nie przynoszą pożądanych efektów. Jednakże nie ma badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania kodeiny przez kobiety ciężarne, dlatego kodeina w okresie ciąży powinna być stosowana w jak najmniejszej dawce i jak najkrócej. Dlatego też zgodnie z zaleceniami PTGiP nie zaleca się stosowania opioidów w ciąży, a zwłaszcza w I trymestrze, ze względu na ryzyko wystąpienia dystrofii wewnątrzmacicznej płodu oraz w III trymestrze z powodu wysokiego prawdopodobieństwa depresji oddechowej oraz zespołu odstawienia u noworodków. Natomiast zalecenia brytyjskiego RCOG (stowarzyszenia ginekologów i położników) dopuszczają stosowanie kodeiny na każdym etapie ciąży, jednakże przy zażyciu pojedynczych i jak najmniejszych skutecznych dawek pod kontrolą lekarza.

W badaniach na zwierzętach po zastosowaniu kodeiny zaobserwowano wady rozwojowe u potomstwa, a pojedyncze analizy potwierdzają związek pomiędzy stosowaniem kodeiny przez matki a wystąpieniem wad rozwojowych u dzieci. Zaobserwowano m.in. wady serca oraz rozszczep twarzoczaszki. Porównano także częstość przeprowadzonych cięć cesarskich u kobiet zażywających kodeinę oraz kobiet niestosujących kodeiny w trakcie ciąży. Zaobserwowano większy odsetek urodzeń przez cięcie cesarskie u matek zażywających kodeinę w czasie ciąży niezależnie od trymestru, w którym lek był przyjmowany.

Z powodu ograniczonej metodologii dostępnych badań nie można określić jednoznacznego związku przyjmowania kodeiny przez matki a powstawaniem wad rozwojowych u dzieci. Niemniej jednak „korzyść wynikająca z leczenia nie przewyższa ryzyka dla płodu” i ze względu na możliwe działania niepożądane oraz brak badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania nie należy rekomendować leków przeciwbólowych z kodeiną kobiecie ciężarnej.

NLPZ w lekach do stosowania miejscowego

Niektóre z NLPZ dostępne są także w preparatach do stosowania zewnętrznego w postaci aerozoli, kremów, maści, żeli oraz plastrów. Niesteroidowe leki przeciwzapalne stosowane zewnętrznie wchłaniają się w minimalnym stopniu do krwiobiegu, a więc ich stosowanie można uznać za prawdopodobnie bezpieczne w ciąży. Jednakże w przypadku aplikacji preparatu na większą powierzchnię ciała oraz przez dłuższy czas ilość wchłoniętej substancji może być większa, nie można więc wykluczyć wystąpienia działań niepożądanych związanych z ogólnoustrojowym hamowaniem syntezy prostaglandyn.

Odnotowano jeden przypadek przedwczesnego zamknięcia przewodu Botalla po miejscowym zastosowaniu leku z diklofenakiem. Matka zastosowała żel w 35. tygodniu ciąży (czyli w III trymestrze) na okolicę ramion i szyi w połączeniu z plastrem zawierającym salicylan metylu, mentol oraz kamforę.

Pacjentce ciężarnej chcącej stosować preparat miejscowy zawierający NLPZ należy wyjaśnić, że powinna go stosować wyłącznie w miejscu odczuwania bólu, aby powierzchnia wchłaniania była jak najmniejsza, i przez jak najkrótszy czas.
Wśród przeciwbólowych preparatów do stosowania zewnętrznego w okresie ciąży najbezpieczniejszym wyborem będą preparaty zawierające ibuprofen, ponieważ jego wpływ na ciążę i płód został najlepiej poznany. Dopuszcza się doustne stosowanie ibuprofenu w II trymestrze ciąży, alternatywnie dla paracetamolu.

Należy podkreślić, że brakuje badań dotyczących przeciwbólowych preparatów do stosowania zewnętrznego zawierających ibuprofen i pozostałych NLPZ w okresie ciąży, jednakże ze względu na niewielkie ich wchłanianie są prawdopodobnie bezpieczne w okresie ciąży.

Według charakterystyk oraz wyników badań większość leków z grupy NLPZ może być stosowana miejscowo w I i II trymestrze ciąży pod warunkiem zastosowania leku na małe powierzchnie skóry.

Preparaty rozgrzewające i wywołujące przekrwienie w czasie ciąży

Stosowanie preparatów rozgrzewających ma na celu zmniejszenie napięcia mięśni, poprawę krążenia przez miejscowe rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz redukcję bólu.

W obrocie dostępne są preparaty w takich postaciach jak:

• plastry rozgrzewające zawierające kapsaicynę i salicylan glikolu oraz żelazo i węgiel aktywowany,
• maści rozgrzewające zawierające wyciągi m.in. z pieprzowca, bursztynu i goździków,
• kompresy żelowe.

W badaniach na zwierzętach nie udowodniono działania teratogennego kapsaicyny, jednakże brakuje doniesień na temat bezpieczeństwa stosowania kapsaicyny w łagodzeniu bólu u kobiet w ciąży. Biorąc pod uwagę niewielki stopień wchłaniania kapsaicyny przez skórę, można podejrzewać, że nie będzie ona powodowała działań niepożądanych u płodu. Producenci plastrów i żeli z kapsaicyną nie zalecają ich stosowania u kobiet w ciąży ze względu na brak danych na temat użycia w okresie ciąży.

W przypadku plastrów rozgrzewających mających w składzie żelazo i węgiel aktywowany również nie ma dostępnych badań dotyczących ich stosowania u kobiet ciężarnych. Natomiast producenci tych wyrobów medycznych informują, że mogą one być stosowane u kobiet w ciąży.

Źródło:

Tuszyński, P.K. (red). Leki i ciąża. Bezpieczna farmakoterapia i suplementacja kobiety ciężarnej. Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2020.