O wykorzystaniu leków recepturowych w terapii łysienia

Finasteryd

Finasteryd jest lekiem zarejestrowanym w leczeniu łagodnego rozrostu prostaty oraz łysienia androgenowego u mężczyzn. Substancja jest kompetycyjnym, nieodwracalnym inhibitorem 5α-reduktazy typu II – enzymu, który występuje m.in. w mieszkach włosowych i przekształca testosteron do dihydrotestosteronu. Zwiększona aktywność 5α-reduktazy i podwyższony poziom DHT w skórze owłosionej głowy są przyczyną łysienia androgenowego u obydwu płci. Dzięki selektywnej blokadzie tego enzymu można uzyskać znaczącą redukcję stężenia DHT w obrębie macierzy włosa. FDA dopuściła stosowanie finasterydu doustnie w leczeniu łysienia androgenowego jedynie u mężczyzn. U kobiet substancję stosuje się poza wskazaniami określonymi w Charakterystyce Produktu Leczniczego (off-label). Chociaż finasteryd podany doustnie jest dobrze tolerowany przez pacjentów, jego stosowanie może powodować objawy niepożądane – ginekomastię, zaburzenia erekcji, obniżenie libido, a także zwiększenie ryzyka depresji. Forma miejscowa leku, oddziałując głównie na 5α-reduktazę w obrębie skóry owłosionej głowy, ogranicza możliwość wystąpienia tych działań [9, 10, 14, 15]. Stosowanie finasterydu zewnętrznie również odbywa się w ujęciu off-label.

Substancja występuje w postaci białego lub prawie białego, krystalicznego proszku, który jest praktycznie nierozpuszczalny w wodzie, natomiast łatwo rozpuszczalny w etanolu [8]. Zewnętrznie finasteryd stosuje się najczęściej w przedziale stężeń od 0,25% do 1%. Podczas przygotowywania preparatów recepturowych należy zachować szczególną ostrożność – kobiety, które są lub mogą być w ciąży, nie powinny dotykać substancji czynnej, ponieważ możliwe jest wchłonięcie jej przez skórę, co może stanowić zagrożenie dla płodu płci męskiej. Z tego względu należy pamiętać o odpowiednim zabezpieczeniu pracownika i zastosowaniu rękawiczek ochronnych oraz maseczki. Finasteryd jest wrażliwy na działanie światła, dlatego też surowiec należy przechowywać w ciemnym miejscu i szczelnie zamkniętych pojemnikach [9, 10].

Należy podkreślić, że największą skuteczność uzyskuje się, stosując terapię skojarzoną finasterydu z minoksydylem [16]. Podczas przygotowywania preparatów recepturowych w pierwszej kolejności należy przygotować roztwór minoksydylu (wg wskazówek powyżej) i dopiero po całkowitym rozpuszczeniu minoksydylu wprowadzić finasteryd. Jeśli w składzie leku występują też inne substancje czynne, należy wziąć pod uwagę ich rozpuszczalność i rozpuścić uprzednio w odpowiednim dla nich rozpuszczalniku (woda lub etanol). Recepty nr 5–7 stanowią przykłady preparatów recepturowych zawierających w swoim składzie finasteryd i minoksydyl.

Lekiem recepturowym pomocnym w terapii wypadania włosów jest roztwór o składzie przedstawionym poniżej.

Farmakopea XIII wyróżnia dwie sole pilokarpiny – chlorowodorek i azotan, jednak w praktyce aptecznej do wykonywania leków recepturowych stosowany jest jedynie chlorowodorek. Substancja jest selektywnym agonistą receptorów muskarynowych, działa parasympatykomimetycznie – podana na skórę głowy rozszerza naczynia krwionośne, co przyczynia się do lepszego ukrwienia i odżywienia cebulek włosów, a co za tym idzie – pobudzenia wzrostu włosów. Mentol poprawia krążenie, łagodzi podrażnienia skóry i towarzyszący jej świąd, daje uczucie chłodzenia, działa antyseptycznie i przeciwzapalnie. W składzie leku obecny jest kwas winowy – związek organiczny należący do grupy hydroksykwasów dikarboksylowych. Występuje w owocach (zwłaszcza w jagodach i liściach winorośli) w stanie wolnym oraz w postaci soli, która dobrze rozpuszcza się w wodzie i etanolu 96%. Stosowany zewnętrznie w zakresie stężeń 0,5–5,0% wykazuje działanie antyseptyczne, ściągające i przeciwzapalne. Substancja jest prebiotykiem – stanowi pożywkę dla mikrobiomu skóry głowy, który przyczynia się do utrzymania optymalnego pH i odpowiedniego nawilżenia oraz normalizuje aktywność gruczołów łojowych. Korzystnie na kondycję skóry głowy wpływa dodatek kwasu salicylowego. Wnika do mieszków włosowych i hamuje pracę gruczołów łojowych oraz zmniejsza objawy zapalenia okołomieszkowego. Wykazuje działanie komedolityczne (przeciwdziała zatykaniu mieszków włosowych) i przeciwbakteryjne (przedostając się do porów skóry, hamuje rozwój bakterii). Rezorcyna charakteryzuje się własnościami redukującymi, wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, a także hamuje wydzielanie łoju oraz udrażnia ujścia mieszków włosowych i gruczołów łojowych. Nalewka z owoców pieprzowca (Tinctura Capsici) zastosowana na skórę głowy rozszerza naczynia krwionośne, zwiększając ukrwienie i odżywienie cebulki włosa. Nalewka z kory chinowca (Tinctura Chinae) wykazuje działanie ściągające i oczyszczające przy nadmiernym wydzielaniu sebum [8, 10, 17, 18].

Prawidłowe wykonanie leku recepturowego obejmuje również dobór odpowiedniego opakowania. Butelka plastikowa z atomizerem (o pojemności 150 ml) jest uniwersalnym narzędziem umożliwiającym precyzyjne dawkowanie i łatwą aplikację płynnych postaci leku na skórę głowy. Jedno naciśnięcie atomizera powoduje rozpylenie 0,25 ml.

Źródła:

1. Adil, A.; Godwin, M. The effectiveness of treatments for androgenic alopecia: A systemic review and meta-analysis. J. Am. Acad. Dermatol. 2017, 77, 136–41.
2. Strazzulla, L.C.; Wang, E.H.C.; Avila, L. i in. Alopecia areata: an appraisal of new treatment approaches and overview of current therapies. J. Am. Acad. Dermatol. 2018, 78, 15–24.
3. Kanti, V.; Messenger, A;, Dobos, G. i in. Eidence-based (S3) guideline for the treatment of androgenetic alopecia in women and in men – short version. J. Eur. Acad. Dermatol. Venereol. 2018, 32, 11–22.
4. Brzezińska-Wcisło, L.A.; Wcisło-Dziadecka, D. Hair diseases: a big problem on a small surface. Postep Dermatol. Alergol. 2016, 33, 317–322.
5. Minoksydyl, FDA: https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/psg/Minoxidil_fmaerosol_OTC_%2021812_RC5-10.pdf, stan z dnia 12.01.2023.
6. Brzezińska-Wcisło L., Rakowska A., Rudnicka L. i in. Łysienie androgenowe kobiet i mężczyzn. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018.
7. Sincalir, R.D. Female pattern hair loss: a pilot study investigating combination therapy with low-dose oral minoxidil and spironolactone. Int. J. Dermatol. 2018, 57, 104–109.

8. Mutschler, E.; Geisslinger, G.; Kroemer, H. Farmakologia i toksykologia. Podręcznik. Urban & Partner, Wrocław 2012.
9. Farmakopea Polska XIII. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa 2023.
10. Strona internetowa: www.akademiafagronu.pl
11. Goren, A.; Naccarato, T.; Situm M. i in. Mechanism of action of minoxidil in the treatment of androgenic alopecia is likely mediated by mitochondrial adenosine triphosphate synthaseinduced stem cell differentiation. J. Biol. Regul. Homeost. Agents. 2017, 31, 1049–53.
12. Marotta, J.C.; Patel, G.; Carvalho, M. i in. Clinical efficacy of topical compounded formulation in male androgenetic alopecia: minoxidil 10%, finasteride 0.1%, biotin 0.2%, and caffeine citrate 0.05% hydroalcoholic solution. Int. J. Pharm. Comp. 2020, 24, 69–76.
13. Blume-Peytavi, U.; Hillmann, K.; Dietz, E. i in. A randomized, single-blind trial of 5% minoxidil foam once daily versus 2% minoxidil solution twice daily in the treatment of androgenetic alopecia in women. J. Am. Acad. Dermatol. 2011, 65, 1126–1134e2.
14. Lee, S.W.; Juhasz, M.; Mobasher, P. i in. A systematic review of topical finasteride in the treatment of androgenetic alopecia in men and women. J. Drugs Dermatol. 2018, 17, 457–463.
15. Suchonwanit, P.; Iamsumang, W.; Leerunyakul, K. Topical finasteride for the treatment of male androgenetic alopecia and female pattern hair loss: a review of the current literature. J. Dermatolog. Treat. 2022, 33, 643–648.
16. Bharadwai, A.V.; Mendiratta, V.; Rehan, H.S. Tripathi, S. Comparative efficacy of topical finasteride (0.25%) in combination with minoxidil (5%) against 5% minoxidil or 0.25% finasteride alone in Male androgenetic alopecia: a pilot, randomized open-label study. Int. J. Trichology, 2023, 15, 56–63.
17. Jachowicz R. (red.). Receptura apteczna. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2021.
18. Gajewska M., Sznitowska M. (red.). Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji. Fundacja Pro Pharmacia Futura, Warszawa 2022.