Opieka farmaceutyczna w świetle Ustawy o zawodzie farmaceuty – jak wpłynie na funkcjonowanie aptek?

Ustawa o zawodzie farmaceuty z 16 grudnia 2020 r. to przełomowy akt prawny, który zmienia paradygmat zawodu farmaceuty, wprowadzając ogromne novum do systemu opieki zdrowotnej w Polsce. Jak zmiany w prawie wpłyną na funkcjonowanie aptek? Z jakimi wyzwaniami będą musieli się zmierzyć farmaceuci?

Zrozumieć na nowo zawód farmaceuty

Art. 2.1. Zawód farmaceuty jest samodzielnym zawodem medycznym.

Niezależnie od czasu potrzebnego na opracowanie przepisów wykonawczych czy wybór usług farmaceutycznych, które realizowane będą w aptekach, przeprowadzenia ich pilotaży i takiego ich przygotowania, aby świetnie funkcjonowały na rynku, obecnie kluczowym aspektem jest otwarcie umysłów farmaceutów na nowe pojmowanie zawodu. Dodatkowo konieczne jest wzmocnienie merytoryczne środowiska. Niezbędna jest również otwartość środowiska lekarskiego na to farmaceutyczne novum w systemie i akceptacja takiej roli farmaceutów przez pacjentów. Jest to zatem ogromna i ważna praca do wykonania, ponieważ dotyczy trzech kluczowych podmiotów opieki farmaceutycznej – farmaceutów, lekarzy i pacjentów. Aby była efektywna, powinna być wykonywana małym krokami, metodą „kuli śniegowej”.

Dla każdej z tych grup kula śniegowa wygląda inaczej. W przypadku farmaceutów jest to wzmacnianie przekonania, że – jak mówi Ustawa o zawodzie farmaceuty – jest to samodzielny zawód medyczny. Farmaceuta jest ekspertem od farmakoterapii, a nie tylko realizatorem preskrypcji lekarskich. Dlatego też farmaceuci muszą stanąć oko w oko z nowymi zadaniami – pozbyć się uprzedzeń i lęku, który naturalnie towarzyszy każdej zmianie. Z pewnością tzw. realna gotowość, czyli np. nie tylko posiadanie certyfikatów uprawniających do kwalifikacji i szczepienia pacjentów przeciwko COVID-19, ale także zgłaszanie się do punktów szczepień i podejmowanie tam pracy, jest wyjściem poza własną strefę komfortu. Nowe uprawnienia zarówno w zakresie szczepień, jak i Przeglądu Lekowego, są otwarciem się na pacjenta, który stawia szereg pytań, ma różne wątpliwości i chce je omówić z farmaceutą. Warto jednak wyjść poza strefę komfortu. Może to dać zupełnie nową perspektywę, tak potrzebną, aby opieka farmaceutyczna zaistniała w Polsce.

Niezbędne kształcenie podyplomowe

Art. 4.1. Wykonywanie zawodu farmaceuty ma na celu ochronę zdrowia pacjenta oraz ochronę zdrowia publicznego i polega na sprawowaniu opieki farmaceutycznej, o której mowa w ust. 2.

Ustawa o zawodzie farmaceuty wprowadza wiele nowych możliwości. Dlatego farmaceuci, oprócz przygotowania na poziomie mentalnym, powinni brać także aktywny udział w kształceniu podyplomowym. Nie do przecenienia jest jego jakość i dobór takich jego form, które zapewniają realną możliwość kontaktu z pacjentami i lekarzami tak, aby w praktyce uczyć się, jak realizować opiekę farmaceutyczną. Na rynku jest wiele kursów opieki farmaceutycznej, lecz same ramy teoretyczne, choć stanowią dobrą bazę, nie wystarczą, aby pomóc wymagającemu pacjentowi czy podczas trudnej dyskusji z lekarzem.

Farmaceuta jako ekspert od farmakoterapii i partner lekarza

Art. 4.2. Opieka farmaceutyczna to świadczenie zdrowotne w rozumieniu art. 5 pkt 40 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. 2020 r. poz. 1398, z późn. zm. [4]), udzielane przez farmaceutę i stanowiące dokumentowany proces, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem i lekarzem prowadzącym leczenie pacjenta, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem indywidualnej farmakoterapii, obejmujące:
1) prowadzenie konsultacji farmaceutycznych – w celu zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta w związku ze stosowaniem produktów leczniczych, wyrobów medycznych lub środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego;
2) wykonywanie przeglądów lekowych wraz z oceną farmakoterapii, z uwzględnieniem problemów lekowych pacjenta – w celu wykrywania i rozwiązywania problemów lekowych oraz zapewnienia bezpieczeństwa w procesie farmakoterapii;
3) opracowywanie indywidualnego planu opieki farmaceutycznej, z uwzględnieniem problemów lekowych pacjenta – w celu określenia celów terapeutycznych możliwych do osiągnięcia przez pacjenta stosującego farmakoterapię oraz wskazania sposobów rozwiązywania wykrytych problemów lekowych, ze szczególnym uwzględnieniem edukacji zdrowotnej, promocji zdrowia i zdrowego trybu życia oraz profilaktyki zdrowotnej;
4) wykonywanie badań diagnostycznych określonych w przepisach wydanych na podstawie ust. 7 – w celu oceny skuteczności i bezpieczeństwa stosowanej przez pacjenta farmakoterapii oraz analizy problemów lekowych występujących u pacjenta, oraz proponowania metod i badań diagnostycznych;
5) wystawianie recept w ramach kontynuacji zlecenia lekarskiego.

W kontekście najbardziej zaawansowanych usług opieki farmaceutycznej, tego najtrudniejszego serwisu, którym jest Przegląd Lekowy, niezbędna jest realna konfrontacja uczącego się z wielolekowością i wielochorobowością. Ważne jest umiejętne zebranie wywiadu, mądre spojrzenie „farmaceutyczne” na farmakoterapię, ale także umiejętne podejście do sytuacji klinicznej pacjenta. Wreszcie kluczowe jest opracowanie Indywidualnego Planu Opieki Farmaceutycznej i sposób przekazania informacji zwrotnej zarówno pacjentowi, jak i lekarzowi. Takie podejście jest konieczne, aby opracowany plan był jak najbardziej efektywnie wcielony w życie.

To mądre i umiejętne stawanie farmaceuty w roli eksperta od farmakoterapii jest niezwykle ważne. Pozwala bowiem budować w umysłach lekarzy przekonanie dotyczące nowej roli farmacji w systemie opieki zdrowotnej. Aby lekarze uwierzyli, że farmaceuta może pomóc w prowadzeniu optymalnej farmakoterapii, należy pokazać, że jest to samodzielny zawód medyczny. Musi to być widoczne w każdej wypowiedzi i formie kontaktu farmaceuty. Należy pokazać, że farmaceuta w sposób transparentny i neutralny opiniuje merytorycznie lek, a nie postępowanie lekarza prowadzącego leczenie. Jest partnerem lekarza – nie zgłasza wobec niego roszczeń i nie wyznacza mu zadań. Farmaceuta jedynie wypowiada się na tematy właściwości farmakokinetycznych substancji leczniczych, ich działań niepożądanych, interakcji. Identyfikując potencjalne problemy lekowe i opracowując sposoby ich rozwiązania, może pomóc prowadzić farmakoterapię pacjenta w efektywniejszy i bezpieczniejszy sposób.