Opieka farmaceutyczna nad pacjentem z cukrzycą

Leki inkretynowe

Podstawowym mechanizmem działania leków inkretynowych jest zwiększanie wydzielania insuliny przez trzustkę. W wyniku tego dochodzi do obniżenia poziomu cukru we krwi, ale również leki te przyczyniają się do obniżenia masy ciała.

Do leków inkretynowych zaliczamy dwie podgrupy – pobudzające receptor GLP-1 (glukagonopodobny peptyd) oraz gliptyny (inhibitory dipeptydylopeptydazy 4 – inhibitory DPP4).

Analogi GLP-1

Leki te stymulują wydzielanie insuliny, ograniczają uwalnianie glukagonu oraz ograniczają hamowanie uczucia sytości. Normalizują stężenie glukozy we krwi, ale ryzyko hipoglikemii nie jest istotnie podwyższone. Wpływają również na redukcję masy ciała i poprawiają profil lipidowy pacjenta.

Do analogów GLP-1 zaliczamy takie substancje jak: liraglutyd, semaglutyd, dulaglutyd.

Jeśli u pacjenta istnieją przeciwwskazania do stosowania metforminy, to właśnie leki z tej grupy rekomendowane są jako leki I rzutu.

Podawane są one samodzielnie przez pacjenta podskórnie – miejsce iniekcji to brzuch (po boku od pępka), ramię bądź w udo.

Liraglutyd pacjent przyjmuje codziennie, a dawka zwiększana jest stopniowo, najczęściej co tydzień. Z kolei semaglutyd i dulaglutyd pacjent wstrzykuje raz na tydzień, a dawka zwiększana jest po upływie czterech tygodni.

Analogi GLP-1 mogą powodować u pacjenta dolegliwości żołądkowo-jelitowe – nudności, wymioty, biegunkę, ale także zawroty, bóle głowy, zwiększoną potliwość oraz zmniejszenie apetytu.

W przypadku pominięcia dawki liraglutydu podawanego codziennie: jeśli minęło więcej niż 12 godzin od planowanej godziny podania, należy przyjąć kolejną dawkę o standardowej godzinie. Nie należy przyjmować podwójnej dawki.

Dla leków podawanych raz na tydzień: jeśli minęło mniej niż 5 dni przerwy dla semaglutydu, należy przyjąć pominiętą dawkę. Natomiast w sytuacji, gdy minęło więcej niż 5 dni, należy przyjąć kolejną dawkę wg standardowego schematu.

Z kolei dulaglutyd można przyjąć do 72 h od pominiętej dawki, jeśli minęło więcej niż 3 doby – należy poczekać i przyjąć kolejną dawkę według schematu.

Tirzepatyd – agonista GIP oraz GLP-1

Od niedawna dostępna w Polsce nowa substancja – tirzepatyd. To agonista receptorów polipeptydu insulinotropowego zależnego od glukozy (GIP) oraz glukagonopodobnego peptydu-1 (GLP-1). Zarejestrowany jest do leczenia niedostatecznie kontrolowanej cukrzycy typu 2 oraz w terapii nadwagi i otyłości. Ze względu na podwójny mechanizm działania zapewnia dobrą kontrolę glikemii oraz reguluje apetyt i zmniejsza uczucie głodu u pacjenta.

Podaje się go podskórnie, raz na tydzień.

Podobnie jak w przypadku analogów GLP-1, podczas zwiększania dawki mogą pojawić się działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego. Oprócz tego pacjenci mogą skarżyć się na wypadanie włosów oraz zmęczenie i osłabienie.

Tirzepatyd nie występuje w formie ampułkostrzykawek, dlatego pacjent decydujący się na tę terapię zobowiązany jest zakupić dodatkowe igły i strzykawki do aplikacji leku.
Niestety, aktualnie substancja ta nie podlega w Polsce refundacji.

Inhibitory DPP-4

Inhibitory dipeptydylopeptydazy 4 tzw. gliptyny, to kolejne, nowsze leki przeciwcukrzycowe. Do tej grupy zaliczamy sitagliptynę, saksagliptynę, linagliptynę oraz wildagliptynę.

Leki te podawane są doustnie w terapii skojarzonej z metforminą, pochodnymi sulfonylomocznika lub tiazolidinedionem.

Przyjmuje się je raz dziennie. Najczęściej powodują działania niepożądane związane z bólem głowy, mogą również zwiększać ryzyko wystąpienia infekcji górnych dróg oddechowych.

Preparaty bez recepty wspierające kontrolę cukru we krwi

Na polskim rynku dostępnych jest wiele preparatów bez recepty, stosowanych wspomagająco w leczeniu cukrzycy. Najbardziej popularnym produktem ziołowym jest morwa biała. Poniżej przedstawiamy więcej ziół, używanych w tym celu.

Morwa biała

Wyciąg z liści morwy białej wspomaga równowagę metabolizmu węglowodanów w organizmie, wzmaga produkcję insuliny oraz rozkład polisacharydów. Jej działanie spowalnia rozkład skrobi na cukry proste, zmniejszając hiperglikemię po posiłkach.

Za to działanie odpowiedzialny jest składnik znajdujący się w liściach morwy białej – 1-dezoksynojirimycyna (DNJ). Owoce morwy białej prawdopodobnie pozbawione są takiego działania, dlatego rekomendując produkt z morwą białą, należy zwrócić uwagę z jakiego surowca powstał.
Zaleca się przyjmować ją przed posiłkami, a szczególnie przed tzw. głównym posiłkiem – obiadem.

Berberyna

To alkaloid znajdujący się m.in. w takich roślinach jak berberys zwyczajny czy indyjski. Na podstawie metaanaliz stwierdzono, że berberyna wykazuje działanie obniżające poziom insuliny. Wpływa również na obniżenie poziomu cukru na czczo, obniżenie parametru hemoglobiny glikolowanej (HbA1C) oraz zmniejsza insulinooporność. Ponadto nie wpływa znacząco na wystąpienie ryzyka hipoglikemii u pacjentów, co sprawia, że jest bezpieczna w stosowaniu. Na podstawie aktualnych danych można stwierdzić, że rekomendacja preparatów berberyny dla osób z nieprawidłową glikemią może przynieść pozytywne efekty kliniczne.

Liście gurmaru

Gurmar to azjatycka roślina, której surowcem leczniczym są wysuszone liście. Z dostępnych badań naukowych wiemy, że liście te wpływają na obniżenie poziomu glukozy we krwi oraz zwiększają produkcję insuliny w trzustce.

Obecność kwasów gymnemowych wpływa na zahamowanie wchłaniania cukrów w jelicie. Może wpływać również na zahamowanie apetytu na słodkie produkty, ułatwiając walkę z otyłością lub nadwagą.
Na podstawie aktualnej wiedzy rekomendacja produktów z liśćmi gurmaru wydaje się dobrym i bezpiecznym dla pacjenta pomysłem.

---

Źródła:

Wytyczne rozpoznawania i leczenia cukrzycy dla lekarzy rodzinnych Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2022/11/LPOZ_Art_47994-10.pdf, stan z dnia 21.03.2024.
Mastalerz-Migas A. Standard postępowania w cukrzycy w POZ z uwzględnieniem opieki koordynowanej, https://www.termedia.pl/Standard-postepowania-w-cukrzycy-w-POZ-z-uwzglednieniem-opieki-koordynowanej,98,49383,1,0.html, stan z dnia 21.03.2024.
Cukrzyca – wytyczne konsultantów, ścieżka diagnostyczna i wytyczne porad edukacyjnych, https://ptmr.info.pl/cukrzyca-wytyczne/, stan z dnia 21.03.2024.
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Dietetyki i krajowego konsultanta w dziedzinie medycyny rodzinnej dotyczące udzielania konsultacji dietetycznych w ramach opieki koordynowanej w podstawowej opiece zdrowotnej z dnia 31.01.2023, https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2023/02/Wytyczne_porad_dietetycznych_OK_PTD_kkMR.pdf, stan z dnia 21.03.2024
NFZ: w Polsce na cukrzycę choruje około 3 mln osób, https://www.pap.pl/aktualnosci/nfz-w-polsce-na-cukrzyce-choruje-okolo-3-mln-osob, stan z dnia 21.03.2024.
Program kursu kwalifikacyjnego dla farmaceutów, https://www.cmkp.edu.pl/wp-content/uploads/2023/09/Program-kursu-kwalifikacyjnego-dla-farmaceutow-badania-diagnostyczne-2.pdf, stan z dnia 21.03.2024.
Zaburzenia stężenia glukozy związane ze stosowaniem leków, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/014/347/original/10-16.pdf?1474015266, stan z dnia 21.03.2024.
Instrukcja stosowania glukometru Accu-chek Instant, https://www.accu-chek.pl/sites/g/files/iut886/f/instrukcja_obslugi_glukometr_accu_chek_instant.pdf, stan z dnia 21.03.2024.
Metformina w codziennej praktyce lekarskiej, https://www.termedia.pl/Journal/-98/pdf-29951-10?filename=metformina.pdf, stan z dnia 21.03.2024.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32507431/, stan z dnia 21.03.2024.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2170951/, stan z dnia 21.03.2024.
https://www.healthline.com/nutrition/gymnema-sylvestre-benefits#TOC_TITLE_HDR_2, stan z dnia 21.03.2024.