Osteoporoza z perspektywy farmaceuty

Osteoporoza jest chorobą szkieletu, która wiąże się ze zmniejszeniem gęstości kości i zwiększonym ryzykiem ich złamań. Dotyczą one przede wszystkim nasady dalszej kości przedramienia, trzonów kręgów, a u seniorów szczególnie szyjki kości udowej. Osteoporoza dotyka głównie kobiety po menopauzie oraz mężczyzn w podeszłym wieku, co związane jest zarówno z niedoborami estrogenów, jak i androgenów. Osteoporoza wtórna może się rozwinąć jako następstwo przyjmowania niektórych leków, np. glikokortykosteroidów lub inhibitorów pompy protonowej (przy stosowaniu przez okres dłuższy niż rok).

Choroba ta w znaczący sposób wpływa negatywnie na długość i jakość życia. Osoba w wieku podeszłym po złamaniu bardzo często ma problemy z powrotem do zdrowia, przestaje być mobilna i staje się zależna od innych. Z tego względu ogromne znaczenie ma profilaktyka, wczesna diagnostyka (ocena jakościowa kości) i odpowiednie leczenie.

Leczenie osteoporozy

Głównym celem leczenia osteoporozy jest zapobieganie złamaniom. W farmakoterapii tego schorzenia wykorzystuje się kilka grup leków, do których zaliczamy:

Bisfosfoniany

Bisfosfoniany odkładają się w kościach, tworząc kompleksy oporne na hydrolizę enzymatyczną, dzięki czemu zmniejszają resorpcję kości przez osteoklasty. Obniżają przez to ryzyko złamań (głównie kręgów) u osób z osteoporozą.
Istotną kwestią jest sposób podania bisfosfonianów – należy je stosować doustnie, na czczo, popijając czystą wodą w pozycji stojącej lub siedzącej. Tabletkę powinno się połknąć w całości – nie należy jej rozgryzać, żuć ani pozwolić, aby rozpuściła się w jamie ustnej. Po przyjęciu powinno się wstrzymać od przyjmowania posiłków, napojów innych niż woda i innych leków przez następną godzinę. W tym czasie nie powinno się również leżeć. Takie postępowanie minimalizuje ryzyko wystąpienia działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego. W razie przeciwwskazań do podawania doustnego istnieje także możliwość stosowania preparatu dożylnego.

Do bisfosfonianów stosowanych w leczeniu osteoporozy należą:

• kwas alendronowy,
• kwas ibandronowy,
• kwas pamidronowy,
• kwas ryzendronowy,
• kwas zolendronowy.

Wszystkie preparaty do przeznaczenia zastrzeżonego (Rpz).

Do leków stosowanych w tym wskazaniu należą też kwas etydronowy i klodronowy, jednak nie są one dostępne w Polsce.

Bisfosfoniany często powodują zaburzenia żołądkowo-jelitowe (zaparcia, biegunki, wzdęcia) i bóle głowy. Rzadkim, ale poważnym działaniem niepożądanym jest martwica kości szczęki, która może prowadzić do poważnych uszkodzeń. W przypadku zaobserwowania takich objawów jak: ból, obrzęk, drętwienie w rejonie szczęki oraz obluźnienie się zębów konieczna jest szybka konsultacja z lekarzem.

Przypomnij pacjentowi o zachowaniu regularnej higieny jamy ustnej i częstych kontrolach u stomatologa. Upewnij się także, czy pacjent wie, jak stosować lek, ponieważ bisfosfoniany mogą być zażywane zarówno codziennie, jak i w innych schematach dawkowania:

• alendronian sodu – raz w tygodniu,
• kwas ryzendronowy – raz w tygodniu lub raz w miesiącu,
• kwas ibandronowy – raz w miesiącu (doustnie) lub raz na trzy miesiące (dożylnie),
• kwas zolendronowy – raz w roku.

Ranelinian strontu

Ranelinian strontu zwiększa produkcję komórek kościotwórczych (osteoblastów) i zmniejsza różnicowanie komórek kościogubnych (osteoklastów). Zmniejsza ryzyko złamań kręgów i innych kości. Stanowi alternatywę dla pacjentów, którzy źle tolerują bisfosfoniany, jednak może powodować nudności i biegunkę. Zwiększa także ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej i zawału serca. Nie powinien być stosowany u pacjentów z niewydolnością nerek. Lek aktualnie jest niedostępny w Polsce.

Denosumab

Denosumab to ludzkie przeciwciało monoklonalne przeciwko receptorowi RANKL na powierzchni osteoklastów. Lek, łącząc się z receptorami, powoduje hamowanie powstawania i funkcjonowania tych komórek, a co za tym idzie – zmniejsza resorpcję kości. Denosumab podawany jest podskórnie co 6 miesięcy. Jest szczególnie wskazany u pacjentów z rakiem prostaty leczonych hormonalnie oraz u pacjentów z niewydolnością nerek.

Teryparatyd

Teryparatyd jest rekombinowanym fragmentem parathormonu (zbudowanym z 34 aminokwasów), dzięki czemu wykazuje aktywność tego endogennego hormonu. Wskazany jest w przypadkach nietolerancji lub nieskuteczności innych leków przeciwosteoporotycznych. Należy pamiętać, że nie stosuje się go dłużej niż 24 miesiące przez całe życie pacjenta. W Polsce obecnie niedostępny.

Kalcytonina łososiowa

Kalcytonina wraz z parathormonem reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową, hamując resorpcję kości przez zmniejszenie ilości i aktywności osteoklastów. Kalcytonina zmniejsza także przepływ krwi przez tkankę kostną i charakteryzuje się efektem przeciwbólowym, przez co stosowana jest często w medycynie paliatywnej, u chorych ze zmianami przerzutowymi w kościach. Podawana jest podskórnie lub domięśniowo.

Co istotne, kalcytonina stosowana jest jedynie krótkotrwale ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu złośliwego podczas długotrwałego stosowania. Lek ten aktualnie jest niedostępny w Polsce.

Raloksyfen

Raloksyfen należy do selektywnych modulatorów receptora estrogenowego. W kościach działa agonistycznie na receptor, zmniejszając resorpcję kości i zwiększając ich gęstość mineralną. W gruczole piersiowym i macicy działa zaś antagonistycznie, dlatego zmniejsza ryzyko zachorowania na raka sutka, co jest dodatkową korzyścią u chorych z czynnikami ryzyka tej choroby. Uwaga! Raloksyfen zwiększa ryzyko zakrzepicy żył głębokich.

Hormonalna terapia zastępcza

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) wpływa na zmniejszenie liczby osteoklastów i ich aktywności, pobudzanie aktywności osteoblastów i wytwarzanie kolagenu. Zmniejsza ryzyko złamań kręgów i innych kości, ale jednocześnie zwiększa ryzyko rozwoju raka piersi i macicy. Korzyści ze stosowania HTZ nie przewyższają jednak ryzyka rozwoju choroby zakrzepowo-zatorowej, dlatego zastosowanie w tym wskazaniu jest ograniczone.

Osteoporoza dotyka głównie kobiety po menopauzie oraz mężczyzn w podeszłym wieku, co związane jest zarówno z niedoborami estrogenów, jak i androgenów.