Osteoporoza z perspektywy farmaceuty

Sole wapnia

W leczeniu osteoporozy, a także w zapobieganiu jej, ważne jest odpowiednie odżywienie się pacjenta, w szczególności zapewnienie optymalnej podaży wapnia i witaminy D. Wapń i witamina D same, bez odpowiedniego leczenia podstawowego, nie są wystarczające, by zapobiegać złamaniom, jednak u osób z niskim wyjściowym stężeniem wapnia mogą mieć korzystny wpływ.

Niedobór wapnia jest szczególnie niebezpieczny u kobiet po menopauzie, ponieważ na skutek obniżenia stężenia estrogenów wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym spada, a nasilają się procesy resorpcji kości. U kobiet w wieku okołomenopauzalnym konieczna jest jego suplementacja w postaci węglanu wapnia lub innych związków, takich jak: cytrynian, glukonian, glukonolaktobionian czy laktoglukonian wapnia. Osobom chorującym na osteoporozę zaleca się dobowe spożycie powyżej 1200 mg.

Normy spożycia wapnia dla kobiet od 50. r.ż. wynoszą 1200 mg na dobę, u mężczyzn powyżej 50. r.ż. jest to 1000  mg, a od 65. r.ż. 1200 mg.

Należy pamiętać, że preparaty zawierające węglan wapnia mogą zmniejszać wchłanianie niektórych leków (np. tetracyklin, cyprofloksacyny i lewotyroksyny), dlatego zaleć pacjentowi zachowanie odpowiedniego odstępu czasowego po ich zastosowaniu (min. 2 godziny).

Preparaty z węglanem wapnia najlepiej przyjmować wraz z posiłkiem w celu poprawy wchłaniania, podczas gdy preparaty z cytrynianem wapnia ulegają lepszemu wchłanianiu na czczo. Jednocześnie nie powinno się stosować preparatów z żelazem, ponieważ wapń zmniejsza jego przyswajanie (należy zachować odstęp min. 2 godziny). Podobnie jeśli pacjent przyjmuje leki z grupy bisfosfonianów, zaleć co najmniej godzinę przerwy pomiędzy dawkami leku i preparatu z wapniem.

Warto też zwrócić uwagę na fakt, że rekomendacje odnoszą się do jonów wapnia, stąd 1250 mg węglanu wapnia dostarcza 500 mg wapnia elementarnego.

Do źródeł pokarmowych wapnia zaliczamy:

• sery podpuszczkowe (przede wszystkim), jogurty, mleko i inne produkty nabiałowe;
• warzywa takie jak: jarmuż, brokuł, kapusta i nasiona fasoli;
• tofu.

Należy pamiętać, że niektóre produkty roślinne, np. szpinak, mimo znacznej zawartości wapnia nie są jego dobrym źródłem ze względu na obecność składników hamujących jego wchłanianie (m.in. kwasu szczawiowego).

Witamina D

Witamina D zwiększa jelitowe wchłanianie wapnia i fosforanów. Jej niedobory wiążą się z zaburzeniami wchłaniania wapnia i kompensacyjnym wzrostem stężenia parathormonu (PTH), odpowiedzialnego za resorpcję wapnia z kości.
Witamina D (cholekalcyferol) powinna być podawana w dawce 800–2000 j.m. na dzień u dorosłych bez niedoboru, natomiast osoby z niedoborem witaminy D powinny stosować dawki znacznie wyższe. U pacjentów z niewydolnością nerek stosuje się alfakalcydol – lek na receptę zawierający aktywny kalcytriol. W normach żywienia dla populacji polskiej wystarczające spożycie witaminy D dla osób dorosłych wynosi 15 µg cholekalcyferolu na dobę. 1 µg cholekalcyferolu to 40 jednostek międzynarodowych witaminy D.

Bifosfoniany stosowane w leczeniu osteoporozy mogą być mniej skuteczne u pacjentów z niedoborami witaminy D, dlatego jej suplementacja wydaje się zasadna.

W przypadku witaminy D istotne jest, że jej niedobór wpływa nie tylko na kości, ale też zmniejsza sprawność mięśni szkieletowych, co może zwiększać ryzyko upadków.

Leczenie niefarmakologiczne

Ważnym elementem leczenia osteoporozy są zmiany w stylu życia. Obejmują one:

• dbanie o odpowiednią dietę – bogatą w wapń (mleko oraz pochodne) i inne składniki mineralne;
• zapewnienie odpowiedniego poziomu witaminy D przez ekspozycję na światło słoneczne w miesiącach letnich, dietę i/lub suplementację;
• zapobieganie upadkom;
• regularną aktywność fizyczną.

U chorych po złamaniu wskazana jest rehabilitacja, zaopatrzenie ortopedyczne (gorsety, laski) oraz odpowiednie leczenie przeciwbólowe.

Zachęcaj pacjenta do regularnej aktywności fizycznej. Wysiłek fizyczny, np. spacer lub pływanie, stymuluje komórki kościotwórcze i wzmacnia kości. Przypomnij o zmianach w stylu życia, takich jak: urozmaicanie diety (ze szczególnym uwzględnieniem włączenia do codziennego menu produktów bogatych w wapń), suplementacja witaminy D czy zaprzestanie palenia tytoniu.

Pacjentom przyjmującym przez dłuższy okres glikokortykosteroidy lub inhibitory pompy protonowej przypomnij o badaniach profilaktycznych w kierunku osteoporozy.

Źródła:

1. Tuszyński, P.K. (red.). Opieka farmaceutyczna nad pacjentem geriatrycznym. Choroby wieku podeszłego, leki i wytyczne. Wydanie II. Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2020.
2. Pałasiewicz, W., Tuszyński, P.K. Witaminy i składniki mineralne. Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2021.