Porady farmaceutyczne dla pacjentów z nadciśnieniem

1. Normalizacja masy ciała

To udowodnione, że nadwaga (BMI>25 kg/m2) oraz otyłość (BMI>30 kg/m2) są czynnikami zwiększającymi ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego, dlatego pacjenci powinni dążyć do zmniejszenia masy ciała i otyłości brzusznej. Uważa się, że redukcja masy ciała o 5 kg pozwala na zmniejszenie CT o 4,4/3,6 mm Hg, ale także redukcję insulinooporności i dyslipidemii, co ogólnie rzecz biorąc, wspomaga farmakoterapię hipotensyjną.
Proces redukcji masy ciała powinien być kontynuowany do osiągnięcia docelowego BMI na poziomie nieco poniżej 25 kg/m2. Najbardziej wskazaną metodą odchudzania jest w tym przypadku zmniejszenie kaloryczności posiłków oraz modyfikacja składu posiłków.

2. Zbilansowana dieta

• Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego pacjentom z nadciśnieniem tętniczym zaleca się następujące postępowanie dietetyczne:
• zwiększenie spożycia warzyw i owoców do 4–5 porcji dziennie (porcja wielkości 300–400 g);
• spożywanie produktów bogatych w potas (np. pomidorów) w ilości 300 g dziennie (z wyłączeniem pacjentów z niewydolnością nerek lub zwiększonym ryzykiem hiperkaliemii);
• zmniejszenie spożycia produktów pochodzenia zwierzęcego bogatych w tłuszcze nasycone i cholesterol;
• zwiększenie spożycia produktów bogatych w tłuszcze nienasycone (warzyw i owoców, orzechów, oliwy, ryb).

Niezwykle istotną kwestią pozostaje spożycie soli kuchennej, której nadmierna podaż zwiększa CT i obniża skuteczność leków hipotensyjnych. Zaleca się, aby zmniejszyć jej ilość w diecie ze zwyczajowych 9–12 g/dobę do mniej niż 5 g/dobę, co odpowiada ilości 2 g sodu/dobę. W osiągnięciu tego celu mogą pomóc poniższe czynności:

• przygotowywanie potraw w domu bez użycia soli oraz unikanie dosalania potraw;
• sporządzanie posiłków na bazie naturalnych, świeżych składników;
• unikanie produktów wysoko przetworzonych oraz konserwowanych związkami sodu.

3. Unikanie używek
W przypadku pacjentów zmagających się z nadciśnieniem tętniczym należy zwrócić uwagę na spożycie alkoholu, którego nadmiar zwiększa ryzyko wystąpienia udaru mózgu oraz osłabia działanie leków hipotensyjnych. Zaleca się, aby mężczyźni spożywali nie więcej niż 20–30 g czystego alkoholu dziennie (ale nie więcej niż 140 g na tydzień – np. 2 piwa 5 × w tygodniu), a kobiety do 10–20 g czystego alkoholu dziennie (do 80 g na tydzień – np. 1 kieliszek wina 5 × w tygodniu). Bezwzględnie należy natomiast unikać upijania się. Należy ponadto wyznaczyć dni w tygodniu wolne od spożycia alkoholu.

Palenie tytoniu to również niezwykle istotna kwestia w odniesieniu do nadciśnienia tętniczego krwi. Jest ono jednym z najistotniejszych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego – zwiększa szansę wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, udaru i chorób tętnic obwodowych. Szacuje się, że każdy wypalony papieros znacząco podnosi ciśnienie krwi i zwiększa czynność serca przez około 15 minut, a dodatkowo zmniejsza skuteczność stosowanych leków hipotensyjnych. Na takie działanie narażeni są także palacze bierni.

Dlatego tak ważne jest, aby zachęcać pacjentów cierpiących z powodu nadciśnienia do rzucenia nałogu. Wiadomo, że rozstanie z papierosem bywa trudne i samo poradnictwo ze strony lekarza czy farmaceuty może się okazać nieskuteczne. Pomocna w tej kwestii bywa terapia substytucyjna nikotyną lub leczenie bupropionem, cytyzyną czy warenikliną. W przypadku niepowodzenia stosowanych metod można skierować pacjenta do poradni leczenia uzależnień. Ważne, aby w trakcie rozstawania z nałogiem tytoniowym kontrolować masę ciała i nie doprowadzić do jej wzrostu.

4. Zwiększona aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna znakomicie wpływa na wartości ciśnienia tętniczego – pozwala na jego obniżenie o 2–11 mm Hg. Zaleca się, aby pacjenci podejmowali aktywność fizyczną przez 30 minut 5–7 razy w tygodniu, przy stopniowym wydłużaniu jej czasu do co najmniej 300 minut tygodniowo. Preferowane są ćwiczenia wytrzymałościowe aerobowe o umiarkowanej intensywności (bieganie, chodzenie, jazda na rowerze, pływanie) uzupełniane 2–3 razy w tygodniu ćwiczeniami oporowymi rozwijającymi siłę mięśniową (np. przysiady, ćwiczenia z ciężarkami).

Ważne, aby wykonywane ćwiczenia były dostosowane do wieku i preferencji pacjenta oraz do chorób u niego współistniejących. Nie zaleca się intensywnych wysiłków izometrycznych, np. dźwigania dużych ciężarów. Właściwy dobór formy aktywności fizycznej i bycie systematycznym w tej kwestii z pewnością skutkuje zmniejszeniem ryzyka sercowo-naczyniowego i śmiertelności. Pomaga ponadto zredukować nadwagę, poprawia wydolność organizmu i samopoczucie pacjenta.

Podsumowanie

Edukacja pacjentów w kwestii nadciśnienia tętniczego leży nie tylko w rękach lekarzy, ale także nas, farmaceutów. Warto zachęcać ich do regularnego kontrolowania CT, a w razie nieprawidłowości – do rozpoczęcia leczenia. Należy podkreślić, że nadciśnienie tętnicze jest schorzeniem groźnym i nieleczone niesie za sobą wiele poważnych konsekwencji. Wprowadzenie zmian w stylu życia powinno nastąpić niezwłocznie, ponieważ pozwala na opanowanie choroby i uniknięcie rozwoju niekorzystnych powikłań.
Właściwie dobrana farmakoterapia to także klucz do sukcesu. Pracując za pierwszym stołem, powinniśmy informować pacjentów, że przerywanie stosowania leków hipotensyjnych, opóźnianie ich przyjmowania czy stosowanie ich nieregularnie z pewnością nie przyniesie dobrych efektów w postaci kontroli nadciśnienia tętniczego.

Źródła:
Tykarski A i wsp. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym – 2019 rok. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2019; t. 5, nr 1: 1–86.
Henry J A, Jebb S A, Aveyard P, Garriga C, Hippisley-Cox J, Piernas C. Lifestyle advice for hypertension and diabetes: trend analysis from 2002 to 2017 in England. British Journal of General Practice 2022; 1: 269–275.
Sacks F M, Campos H. Dietary Therapy in Hypertension. The New England Journal of Medicine 210; 362: 2102–2112.
Baster T, Baster-Brooks C. Exercise and hypertension. Australian Family Physician 2005; t. 34, nr 6: 419–424.
Venkataraman R i wsp. Smoking, alcohol and hypertension. International Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences 2013; t. 5, nr 4: 28–32.