Suplementy w diecie niemowląt i małych dzieci

Witamina D3

Witaminę D3 zaleca się suplementować od pierwszych dni życia, niezależnie od sposobu karmienia dziecka. Niedobór tego składnika jest groźnym zjawiskiem, ponieważ odgrywa on kluczową rolę w metabolizmie wapnia i fosforu, prawidłowym rozwoju kośćca i układu odpornościowego, a także wywiera długofalowy ochronny efekt w stosunku do chorób układu krążenia, cukrzycy, zaburzeń metabolicznych oraz autoimmunologicznych.

Do suplementacji witaminy D3 skłaniają także doniesienia o powszechnym niedoborze tej witaminy w populacji europejskiej, na który narażone są szczególnie dzieci:

• karmione przez matki nieprzestrzegające zasad suplementacji witaminy D3 w okresie laktacji;
• niedostatecznie eksponowane na słońce (jak wiadomo, większość witaminy D3 w organizmie pochodzi z syntezy słonecznej, a nie z pożywienia), stosujące filtry słoneczne oraz długotrwale przebywające w zamkniętych pomieszczeniach;
• z ciemną karnacją skóry;
• mieszkające w krajach Europy Północnej;
• otyłe.

Biorąc pod uwagę ogólnoustrojowe korzyści wynikające ze stosowania witaminy D3 oraz ryzyko jej niedoboru, ustalono zakresy jej dawek w suplementach diety skierowanych do poszczególnych grup wiekowych dzieci:

• dzieci urodzone przedwcześnie: 800 j.m./dobę do czasu osiągnięcia wieku 40 tygodni – w tym przypadku nad suplementacją czuwa lekarz;
• noworodki donoszone i niemowlęta do 6. miesiąca życia: 400 j.m./dobę – podawanie preparatu należy rozpocząć od pierwszych dni życia, niezależnie od tego, czy matka przyjmowała witaminę w okresie ciąży; u dzieci karmionych piersią podaje się całą dawkę, u dzieci karmionych mieszankami należy uwzględnić zawartość witaminy w pożywieniu i odpowiednio skorygować dawkę;
• niemowlęta od 6. do 12. miesiąca życia: 400–600 j.m./dobę – tutaj również należy uwzględnić podaż witaminy z pożywieniem;
• dzieci powyżej 1. roku życia: 600–1000 j.m./dobę – dawkę należy dobrać z uwzględnieniem masy ciała dziecka i czasu ekspozycji na słońce.

Szacuje się, że aby zapewnić odpowiednią syntezę skórną witaminy D3, należy w godzinach 10.00–15.00 eksponować na słońce przynajmniej przedramiona i nogi przez 15 minut w okresie od kwietnia do września, co ważne – bez użycia filtrów ochronnych. Takich warunków nie sposób spełnić w przypadku niemowląt, dlatego w ich przypadku zaleca się suplementację całoroczną.

W przypadku dzieci powyżej 1. roku życia wskazana jest suplementacja w miesiącach niskiego nasłonecznienia (październik – marzec) lub całoroczna przy niewystarczającej ekspozycji słonecznej. W tej grupie wiekowej warto także rozważyć zbadanie poziomu aktywnej formy witaminy D3 (25-hydroksy witaminy D3) we krwi i na tej podstawie zdecydować, czy suplementacja jest konieczna.
Warto przekazać rodzicom informację, aby preparaty witaminy D3 podawać dziecku jako dodatek do posiłku bogatego w tłuszcz. Pora dnia nie ma w tym przypadku znaczenia.

Witamina K

Witamina K odgrywa kluczową rolę w procesie krzepnięcia krwi, a jej niedobór może prowadzić u dzieci do krwawień śródczaszkowych i do innych narządów. U noworodków i niemowląt karmionych piersią nie zachodzi synteza witaminy K w jelitach – bakterie, które wspomagają jej produkcję, uaktywniają się dopiero w momencie przyjmowania pokarmów stałych około 4.–6. miesiąca życia. Z tego względu konieczne jest uzupełnienie jej poziomu z zewnątrz, co odbywa się w szpitalu już w kilka godzin po przyjściu dziecka na świat.

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego witaminę K podaje się:

noworodkom donoszonym:

• domięśniowo w jednorazowej dawce 1 mg, do 6 godzin od urodzenia;
• doustnie w dawce 2 mg podczas pierwszego karmienia, następnie 1 mg w tygodniu do ukończenia 3. miesiąca życia lub 3 razy po 2 mg zaraz po urodzeniu, następnie w tej samej dawce między 4. a 6. dniem życia oraz między 4. a 6. tygodniem życia – podawanie doustne praktykuje się w przypadku istnienia przeciwwskazań do wykonania iniekcji lub sprzeciwu rodziców;

noworodkom urodzonym przedwcześnie:

• domięśniowo w jednorazowej dawce 0,5 mg (przy wadze urodzeniowej 1500 g lub mniejszej) lub 1 mg (przy wadze >1500 g).

Obowiązujące wcześniej zalecenia wskazywały na konieczność dalszej suplementacji witaminy K u wszystkich dzieci od 3. tygodnia życia do ukończenia 3. miesiąca życia w dawce 150 µg/dobę. Obecnie zaleca się przedłużoną suplementację jedynie dzieciom cierpiącym na cholestazę i mukowiscydozę.

Kwasy omega-3

Kwasy omega-3 – długołańcuchowe, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, szczególnie kwas dokozaheksaenowy (DHA) – stanowią istotny składnik budulcowy komórek układu nerwowego. Ich odpowiednia podaż zapewnia prawidłowy rozwój funkcji poznawczych oraz rozwój psychoruchowy dziecka. Produktami bogatymi w kwasy omega-3 są przede wszystkim tłuste ryby morskie (tuńczyk, łosoś, mintaj czy makrela atlantycka).

Na postawie aktualnej wiedzy naukowej powstały następujące zalecenia:

• noworodki i niemowlęta karmione piersią: nie wymagają dodatkowej suplementacji DHA, ponieważ otrzymują kwasy omega-3 z mlekiem matki; warunkiem jest spożywanie przez matkę przynajmniej 100 mg DHA/dobę w postaci ryb i dodatkowo 200 mg w postaci suplementów diety lub nawet 400–600 mg/dobę w przypadku niskiego spożycia ryb;
• noworodki i niemowlęta karmione sztucznie: nie wymagają dodatkowej suplementacji DHA, ponieważ ich zawartość w mieszankach mlecznych obecnych na rynku pokrywa dziennie zapotrzebowanie na ten składnik;
• niemowlęta powyżej 6. miesiąca życia i małe dzieci: głównym źródłem DHA powinny być ryby (1–2 porcje w tygodniu) oraz mleko modyfikowane, jednak w przypadku ich spożycia poniżej 100 mg/dobę warto rozważyć suplementację.

Suplementację DHA cieszy się w ostatnich latach rosnącą popularnością. Wynika to z faktu, że dieta Polaków jest uboga w ryby, a ich jakość tych spożywanych pozostawia wiele do życzenia. Niedostateczna kontrola skażenia ryb metalami ciężkimi przemawia za stosowaniem DHA w postaci suplementów diety, które otrzymuje się metodami biotechnologicznymi z alg morskich.