Opieka farmaceutyczna Opieka farmaceutyczna w praktyce 29.12.2020 Autor: mgr farm. Konrad Tuszyński

Trądzik z perspektywy farmaceuty

Antybiotyki do stosowania zewnętrznego

Najczęściej przepisywane antybiotyki do stosowania miejscowego (dostępne tylko na receptę) to: klindamycyna, erytromycyna i cykliczny węglan erytromycyny. Antybiotyki do stosowania miejscowego zazwyczaj stanowią element terapii skojarzonej w przypadkach łagodnego do poważnego nasilenia zmian trądzikowych. Pod ich wpływem obserwuje się szybkie zanikanie grudek i krost. Antybiotyki powodują ograniczenie miejscowego stanu zapalnego, a także zmniejszenie liczebności bakterii P. acnes w obrębie gruczołów łojowych.

Leki przeciwtrądzikowe stosowane systemowo

Leczenie ogólne jest wskazane w przypadku umiarkowanych i ciężkich postaci trądziku. Nie wyklucza to jednak zastosowania terapii doustnej w przypadkach mniejszego nasilenia zmian, przykładowo, kiedy choroba wiąże się ze znacznym pogorszeniem jakości życia pacjenta pod względem psychospołecznym, a także w przypadkach, w których pozornie nieduże wykwity trądzikowe ustępują, pozostawiając blizny, bliznowce i przebarwienia pozapalne. Główne grupy leków stosowanych doustnie to retinoidy, antybiotyki i leki hormonalne.

RETINOIDY

Izotretynoina jest retinoidem pierwszej generacji, zbliżonym swoją budową do witaminy A. Działa jednocześnie na wszystkie cztery czynniki odpowiedzialne za powstanie trądziku:

zmniejsza wydzielanie łoju,
ogranicza formowanie zaskórników,
hamuje rozwój stanu zapalnego,
ogranicza kolonizację jednostki włosowo-łojowej przez P. acnes.

Wskazaniem do zastosowania doustnej izotretynoiny są ciężkie postacie trądziku. Lekarz może także zalecić pacjentowi izotretynoinę, jeśli podejrzewa zaburzenia psychiczne, np. dysmorfofobię (strach przed nieestetycznym wyglądem) lub skłonności samobójcze będące konsekwencją trądziku. Należy poinformować pacjenta, że na poprawę stanu skóry trzeba czekać od 4 do 8 tygodni, czasem dłużej. Zanim nastąpi poprawa, możliwe jest też początkowe pogorszenie stanu skóry.

Ze względu na silny potencjał teratogenny izotretynoiny, jest ona bezwzględnie przeciwwskazana u kobiet w ciąży, nie powinna być też stosowana u kobiet karmiących piersią. Nie należy jej stosować również w przypadku kobiet w wieku rozrodczym, jeśli nie są spełnione wszystkie kryteria Programu Zapobiegania Ciąży. Pacjentka powinna stosować co najmniej jedną, skuteczną metodę antykoncepcji, zaczynając na miesiąc przed rozpoczęciem leczenia, przez cały okres terapii oraz przez miesiąc po zakończeniu leczenia.

Podczas leczenia ogólnego izotretynoiną bardzo często występują takie efekty uboczne jak: wysychanie błon śluzowych i skóry, świąd, łuszczenie się skóry na dłoniach lub stopach, zapalenie spojówek, wypadanie włosów czy zanokcica. Podczas leczenia może też wystąpić nietolerancja na noszenie soczewek kontaktowych, wiążąca się z koniecznością chwilowej zamiany szkieł kontaktowych na okulary. Należy więc zalecić pacjentowi odpowiednie emolienty oraz stosowanie nawilżających kropli do oczu w celu złagodzenia suchości spojówek. Aby zapobiec krwawieniom z nosa wywoływanym przez nadmierne wysychanie śluzówki, można polecić preparat o działaniu nawilżającym i regenerującym błonę śluzową.

W przypadku doustnego stosowania izotretynoiny należy pamiętać, by pacjent nie przyjmował dodatkowo leków zawierających witaminę A ze względu na ryzyko hiperwitaminozy.

Antybiotyki doustne w leczeniu trądziku

Rekomendowane antybiotyki to tetracykliny i makrolidy, przy czym tetracykliny są lekami z wyboru, a makrolidy stosowane są w przypadku nietolerancji tetracyklin, u kobiet w ciąży, matek karmiących oraz dzieci w wieku do 12 lat. Dostępne na rynku antybiotyki stosowane doustnie w terapii trądziku pospolitego to:

tetracykliny: limecyklina, doksycyklina, tetracyklina (dawkę limecykliny przedstawia się w przeliczeniu na tetracyklinę – 300 mg tetracykliny odpowiada 408 mg limecykliny)
makrolidy: erytromycyna.

Tetracykliny mogą powodować nadwrażliwość na światło, więc pacjent powinien unikać ekspozycji na naturalne i sztuczne światło słoneczne (solaria). Poinformuj pacjenta, że lek należy przyjmować w pozycji siedzącej lub stojącej odpowiednio długo przed położeniem się spać. Pozwala to na zmniejszenie ryzyka zapalenia przełyku lub jego owrzodzeń. Zaleca się też przyjmowanie doksycykliny podczas posiłku, popijając dużą ilością wody.

Doksycyklina, podobnie jak inne antybiotyki, może zmniejszać skuteczność hormonalnych środków antykoncepcyjnych. Warto poinformować pacjentkę o konieczności stosowania dodatkowych, niehormonalnych metod antykoncepcji w czasie terapii.

Leki hormonalne

Terapia hormonalna w leczeniu trądziku zalecana jest u kobiet powyżej 20. roku życia, ze średnio nasilonymi zmianami chorobowymi, szczególnie w przypadku zwiększonego wydzielania łoju, bądź cech androgenizacji, takich jak nadmierne owłosienie lub łysienie typu męskiego. Leki tego rodzaju zazwyczaj nie są stosowane w monoterapii, ale w połączeniu z inną, wybraną formą leczenia ogólnego lub miejscowego (łącznie z izotretynoiną).

Pigułki antykoncepcyjne stosowane w terapii trądziku zawierają estrogen, którym zwykle jest etynyloestradiol, oraz zmienny składnik progestagenowy. Estrogeny wykazują zdolność do hamowania produkcji łoju zarówno poprzez bezpośredni wpływ na gruczoły łojowe, jak i działając ogólnoustrojowo na układ hormonalny.

Octan cyproteronu to syntetyczna pochodna 17-hydroksyprogesteronu, która została dopuszczona w Europie do leczenia trądziku, hirsutyzmu oraz łysienia typu męskiego. Wskazaniem do jego stosowania są ciężkie przypadki trądziku u kobiet, związane z androgenizacją i nieodpowiadające na inne leczenie. Jeśli wiemy, że pacjentka wykonuje pracę wymagającą znacznego skupienia uwagi, należy ją poinformować, że stosowanie octanu cyproteronu może prowadzić do występowania uczucia nadmiernego zmęczenia, zmniejszenia witalności, jak również może upośledzać zdolność koncentracji.

Zapobieganie

Skuteczna profilaktyka trądziku pospolitego obejmuje zarówno kwestię odpowiedniej pielęgnacji cery, jak i unikanie czynników i zachowań, które mogą prowadzić do zaostrzenia choroby. Warto zatem przypomnieć pacjentowi o tym, jak istotne jest dokładne, ale nie nadmiernie częste oczyszczanie twarzy z zastosowaniem odpowiednich preparatów, przeznaczonych do cery trądzikowej i wrażliwej. Ponadto należy przestrzec pacjenta przed konsekwencjami wyciskania powstałych zmian – może to nie tylko prowadzić do rozsiania bakterii w niezainfekowane jeszcze obszary, ale też pozostawić trwałe blizny na skórze. Ważne jest to, by kosmetyki stosowane do pielęgnacji i makijażu nie zawierały tzw. składników komedogennych (zatykających pory i stymulujących powstawanie zaskórników), takich jak oleje naturalne, lanolina, parafina czy tokoferol (witamina E).

Nie udowodniono, aby modyfikacja diety lub stosowanie suplementów diety u osób bez niedoborów witamin i mikroelementów przynosiło istotne korzyści. Korzystne jest jednak spożywanie posiłków o niskim indeksie glikemicznym.