Farmacja i aptekarstwo na świecie: Czechy

Ile recept dziennie lub tygodniowo na leki recepturowe pojawia się w Waszej aptece?

W naszej (małej) aptece dostajemy średnio dziennie 3–4 recepty na leki „robione”. Do laboratorium centralnego wysyłamy więc tygodniowo ok. 15–20 zleceń.

Czy dużo jest takich laboratoriów? Czy laboratoria, które sporządzają leki, zajmują się wyłącznie recepturą, czy mają w ofercie również inne usługi?

Nie ma zbyt wielu centralnych laboratoriów przygotowujących leki recepturowe. Wiem, że mają je apteczne sieci Benu i Dr. Max. Istnieją też firmy, które oprócz sprzedaży surowców farmaceutycznych, oferują niektóre z najczęściej przepisywanych leków „robionych”.

Wspominał Pan o aptekach szpitalnych. Czy są one dostępne dla wszystkich pacjentów? Czy są to apteki dyżurujące, w których pacjent może wykupić lek w nocy w razie pilnej potrzeby? W Polsce apteki szpitalne działają wyłącznie jako apteki zamknięte, tylko dla pacjentów szpitala.

O ile mi wiadomo, z aptek szpitalnych mogą korzystać również pacjenci niehospitalizowani. Aptek nocnych jest niewiele, ale funkcjonują takie. Firma Benu posiada w Pradze jedną aptekę czynną non stop.

Jako miłośniczka fitoterapii chciałabym zapytać, czy roślinne produkty lecznicze mają w Czechach silną pozycję, czy też wypierane są przez suplementy diety? Czy macie dużo roślinnych produktów leczniczych, jak np. w Niemczech, czy jest ich coraz mniej, jak w Polsce?

Produkty lecznicze z grupy fitoterapeutyków zarejestrowane jako leki są stosunkowo nieliczne (i ich raczej liczba maleje). Większość herbat ziołowych należy obecnie do kategorii suplementów diety. Ogólnie preparaty ziołowe są w dalszym ciągu bardzo popularne, jednak coraz więcej dostępnych jest w postaci kapsułek lub tabletek jako suplementy diety.

Ponieważ jest Pan doktorem farmacji na Uniwersytecie Karola w Hradec Králové, chciałabym zapytać, czy Pana zdaniem edukacja farmaceutyczna w Czechach jest prowadzona w taki sposób, że po studiach farmaceuci są gotowi do udzielania dodatkowych świadczeń pacjentom? Czy edukacja farmaceutyczna zmieniła się na przestrzeni lat?

Skończyłem studia w 1990 roku. Minęło więc dużo czasu. System edukacji farmaceutycznej uległ zasadniczym zmianom. Od tego czasu farmację studiuje się nie tylko na Uniwersytecie Karola w Hradec Králové, lecz także na Uniwersytecie Masaryka w Brnie. Młodzi koledzy domagają się obecnie m.in. rozszerzenia współpracy farmaceutów z lekarzami, zaangażowania farmaceutów jako pracowników służby zdrowia w programy badań przesiewowych i profilaktyki pierwotnej oraz uatrakcyjnienia tej dziedziny dla kolejnego pokolenia farmaceutów. Główne dążenia to również uzyskanie dostępu do dokumentacji medycznej pacjentów, usprawnienie opieki medycznej i poszerzanie współpracy wydziałów farmaceutycznych z placówkami medycznymi w obszarach praktyki zawodowej studentów (w tym wynagrodzeń dla opiekunów, zmian w kształceniu podyplomowym farmaceutów oraz większym dostosowaniu kształcenia na wydziałach do potrzeb rozwijającej się praktyki). Na wydziałach pojawiła się większa potrzeba rozwijania praktyki i podkreślania podejścia „mniej chemii” na korzyść wzmocnienia klinicznych (medycznych) aspektów naszego zawodu. Ponadto zwraca się uwagę na rozwój umiejętności informatycznych.

A kształcenie podyplomowe? Jakiego typu kształcenie jest prowadzone dla czeskich farmaceutów? Czy jest ono obowiązkowe dla wszystkich wykonujących zawód?

Kształcenie podyplomowe nie jest obowiązkowe dla wszystkich, ale np. farmaceuta, który chce być kierownikiem apteki, musi ukończyć kurs specjalizacyjny I stopnia na kierunku farmacja praktyczna. Inne dziedziny i kursy specjalistyczne, jakie można realizować, to: farmacja kliniczna, farmacja technologiczna, metody laboratoryjne i badawcze w opiece zdrowotnej oraz radiofarmaceutyki. Są one obowiązkowe na stanowiskach pozaaptecznych. Farmaceuci mają również możliwość podejmowania kształcenia II stopnia, tzw. rozszerzonego, na kierunkach: opieka uzależnień w aptece, opieka farmaceutyczna nad pacjentami geriatrycznymi, farmakoekonomika i farmacja szpitalna. Ponadto wszystkich farmaceutów obowiązuje kształcenie ustawiczne polegające na zaliczaniu odpowiednich szkoleń.

Jakie kierunki zawodowe wybierają najczęściej farmaceuci w Czechach? W Polsce w ostatnich latach bardzo dużo osób decyduje się na pracę w firmach farmaceutycznych, a w aptekach są duże problemy z personelem. Jak wygląda to u Was?

W Czechach większość farmaceutów pracuje w aptekach, jednak w związku z ciągłym rozwojem sieci aptecznych liczba pracowników jest niewystarczająca (dotyczy to magistrów farmacji i asystentów farmaceutycznych). Duża część pracowników aptek pochodzi ze Słowacji. Tę lukę wypełnią może również farmaceuci z Ukrainy. W latach 90. ubiegłego wieku wielu farmaceutów pracowało w firmach farmaceutycznych, ale obecnie nie wydaje mi się, żeby było to popularne. Aktualnie dużym zainteresowaniem cieszą się apteki szpitalne i centralne laboratoria, w których farmaceuci przygotowują leki „robione”. Niektórzy po studiach decydują się na pracę naukową, ale zarobki nie są wysokie, jeśli są zatrudnieni na uczelniach państwowych. Praca zawodowa dla prywatnych firm, np. kliniczny monitoring leków czy farmakoekonomika, jest dobrze płatna. Jednak bardzo niewielu farmaceutów w Czechach pracuje w tych dziedzinach.

Wspomniał Pan o asystentach farmaceutycznych. Kto może nim zostać? Czy potrzebne jest ukończenie szkoły? W większości krajów, w których zawód asystenta farmaceutycznego jest wykonywany, nie jest wymagane specjalistyczne wykształcenie, a jedynie przeszkolenie w aptece. Jak wygląda to w Czechach?

Kształcenie asystentów farmaceutycznych odbywa się w wyższych szkołach medycznych. Wymagane jest, aby osoby chcące studiować na tym kierunku posiadały maturę (po czesku maturita). Kwalifikacje zawodowe uzyskuje się po ukończeniu co najmniej trzyletniej szkoły, otrzymując wówczas tytuł diplomovaný specialista – DiS.

Czyli czeski asystent farmaceutyczny jest odpowiednikiem naszego technika farmaceutycznego. Gdzie mogą pracować asystenci?

Asystent farmaceutyczny może pracować we wszystkich rodzajach aptek, laboratoriach kontroli leków, punktach sprzedaży wyrobów medycznych, zakładach zajmujących się produkcją i dystrybucją leków, sklepach zielarskich oraz przy innych czynnościach związanych z gospodarką lekiem (w placówkach ambulatoryjnych i szpitalnych), a także w firmach farmaceutycznych jako przedstawiciel czy w obszarze edukacji.

Czym zajmują się asystenci farmaceutyczni w aptekach?

Asystent farmaceutyczny jest doradcą w zakresie profilaktyki, żywienia i zdrowego stylu życia. Udziela fachowej porady dotyczącej leczenia oraz, jeśli to możliwe, pomaga w rozpoznaniu przyczyny choroby, ewentualnie doradza, jak można ją wyeliminować. Wspiera pacjenta poradą, jak złagodzić objawy chorób i znieść trudności z nimi związane. Za typowe dla tego zawodu uważa się czynności związane w szczególności z przygotowywaniem, wydawaniem, kontrolą oraz przechowywaniem leków i wyrobów medycznych.

Czy zarobki farmaceutów pracujących w aptekach są zadowalające?

Według mnie są satysfakcjonujące. Na przykład średnia pensja farmaceuty w Pradze waha się od 45 000 do 55 000 CZK miesięcznie [ok. 7700–9500 PLN – przyp. red.]. Wiele firm zapewnia dodatkowe premie do wynagrodzenia zasadniczego.

Z jakimi głównymi problemami mierzą się obecnie farmaceuci i opieka medyczna w Czechach?

Obecnie naszym głównym problemem jest ciągły brak personelu w aptekach ogólnodostępnych (zarówno magistrów farmacji, jak i asystentów farmaceutycznych). Młodzi farmaceuci domagają się zmiany wynagradzania za opiekę farmaceutyczną, zniesienia marży degresywnej na produkty lecznicze regulowane, rewizji systemu refundacji, który (ze względu na wymóg ograniczania kosztów w służbie zdrowia) zmniejsza refundację produktów leczniczych i tym samym zagraża istnieniu w szczególności aptek niezależnych. Potrzeby zmian dotyczą ponadto uregulowania zasad funkcjonowania sieci aptecznych, poprawy pozycji farmaceuty w społeczeństwie – chcemy być odbierani jako pracownicy służby zdrowia, a nie sprzedawcy. Zależy nam na poszerzeniu doradztwa zawodowego w aptekach oraz na zmniejszeniu obciążenia administracyjnego aptek.

Bardzo dziękujemy panu doktorowi Tomášowi Arndtowi za podzielenie się informacjami dotyczącymi problemów zawodowych, które dominują obecnie w czeskiej farmacji. Życzymy zrealizowania wszystkich dążeń, którym towarzyszy wspólny cel: usprawnienie opieki nad pacjentem!