ZASTOSOWANIE β-BLOKERÓW W NIEWYDOLNOŚCI SERCA

Obok inhibitorów konwertazy angiotensyny β-blokery są stosowane w standardowych procedurach leczenia niewydolności mięśnia sercowego.

Niewydolność mięśnia sercowego to według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) jego niezdolność do wystarczającego zaopatrywania organizmu w krew, a tym samym – w odpowiednią ilość tlenu, gwarantującą przemianę materii zarówno w warunkach spoczynku, jak i przy obciążeniu. Natomiast definicja kliniczna według New York Heart Associations (NYHA) podaje, że niewydolność mięśnia sercowego to zespół objawów, obejmujący duszność oraz zmęczenie i retencję płynów, którego podłoże stanowią zaburzenia pracy serca. NYHA podzieliła przewlekłą niewydolność mięśnia sercowego na cztery stadia, w zależności od pojawienia się dolegliwości i ograniczenia wydolności fizycznej (tabela 1).

Najczęstszą przyczyną niewydolności serca w Europie jest choroba niedokrwienna serca, która często współistnieje z nadciśnieniem tętniczym. Według danych epidemiologicznych nadciśnienie tętnicze jest drugą w kolejności przyczyną niewydolności serca. Do innych czynników prowadzących do niewydolności serca należą kardiomiopatia rozstrzeniowa, zapalenie mięśnia sercowego, wady serca i choroby tarczycy.

Wyróżnia się ostrą i przewlekłą niewydolność mięśnia sercowego. Ostra może być wywołana na przykład zawałem mięśnia sercowego, wadą zastawki lub zatorowością płuc. Przewlekła niewydolność serca jest chorobą kompleksową, w której udział bierze wiele narządów, procesów fizjologicznych i istniejących wcześniej chorób. Z tego względu mówi się o chorobie wielonarządowej. Jeśli z powodu którejś z wymienionych przyczyn zostanie osłabiona zdolność pompowania krwi przez serce, nie jest ono w stanie zaopatrzyć organizmu w odpowiednią ilość krwi. Organizm próbuje wyrównać tę zaburzoną czynność tłoczenia krwi za pomocą różnych mechanizmów. Poprzez układ renina-angiotensyna-aldosteron, wazopresynę, baroreceptory, aldosteron i zmniejszone wytwarzanie NO dochodzi do retencji wody i zwężenia naczyń. Ciśnienie tętnicze wzrasta, objętość krwi zwiększa się i serce jest jeszcze bardziej obciążone. Nerki są niewystarczająco ukrwione, a w tkankach gromadzi się nadmiar wody.

W zależności od umiejscowienia dysfunkcji wyróżnia się niewydolność prawokomorową i lewokomorową. Jeśli w wyniku postępowania choroby te dwa rodzaje występują obok siebie, mówi się o niewydolności uogólnionej.

Pacjenci chorujący na niewydolność serca skarżą się na wiele niecharakterystycznych objawów (tabela 2). Należą do nich m.in. zmęczenie i uczucie wyczerpania, osłabienie wydolności fizycznej, duszność oraz uczucie ciężkości nóg. Wiele objawów niewydolności serca wynika z zatrzymania w organizmie sodu i wody, co również zmniejsza ich swoistość. Szczególnie małą specyficznością cechuje się występowanie obrzęków obwodowych, które może mieć wiele przyczyn. Bardziej charakterystyczne objawy, takie jak podwyższone ciśnienie w żyłach płucnych czy przemieszczenie uderzenia koniuszkowego, trudniej wykryć. Dużą rolę odgrywa również wywiad w kierunku dotychczasowych schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Objawy przedmiotowe i podmiotowe szczególnie trudno wykryć i interpretować u otyłych pacjentów w podeszłym wieku oraz chorych na przewlekłe schorzenia płuc.

Cele leczenia niewydolności serca powinny być zindywidualizowane i powinny uwzględniać preferencje pacjenta. Dobrze, jeśli każdy chory prowadzi nadzorowany przez wykwalifikowanego rehabilitanta regularny trening wysiłkowy. Edukacja jest jednym z ważniejszych elementów postępowania  interdyscyplinarnego. Nieprzestrzeganie lub nieregularne stosowanie się pacjenta do zaleceń zarówno dotyczących farmakoterapii, jak i stylu życia, wpływa na przebieg choroby oraz zwiększa częstość hospitalizacji. Do głównych celów terapii pacjentów z rozpoznaniem niewydolności serca należą: złagodzenie objawów podmiotowych i przedmiotowych (np. obrzęków), zapobiega- nie hospitalizacjom oraz poprawa rokowania chorych (zmniejszenie umieralności i przedłużenie życia).

Biorąc pod uwagę patofizjologię niewydolności mięśnia sercowego, leczenie farmakologiczne pozwala zredukować  aktywność układu renina-angiotensyna-aldosteron oraz obniżyć napięcie układu współczulnego. W tabeli nr 3 przedstawiono możliwości leczenia niewydolności mięśnia sercowego w zależności od stopnia niewydolności mięśnia sercowego (NYHA I – IV).